Bệnh
suyễn (Asthma)
[Bệnh
suyễn có nhiều nguyên nhân gây ra và cùng một bệnh nhân có
thể có nhiều yếu tố khác nhau góp lại để gây bệnh suyễn, tưởng
nên nhắc lại những số khái niệm về cơ cấu của hệ hô hấp.
Khi chúng ta thở vào, không khí đi vào mũi hoặc miệng, qua ống khí
quản (trachea) là cái ống cưng cứng, nằm chính giữa cổ, mà ta có
thể sờ được một cách dễ dàng, sau đó không khí được phân
phối khắp các vùng trong phổi nhờ những nhánh ống càng ngày càng
nhỏ hơn, tủa ra như hình những rễ cây. Những ống này
gọi là phế quản (bronchi) đem không khí đến những túi nhỏ ở
tận cùng gọi là phế nan (alveoli). Khi ta thở ra, không khí được
đẩy ngược trở ra từ các phế nan và thoát ra ngoài ở miệng
hoặc mũi. Ðường kính của những phế quản nói trên được điều
chỉnh ở mức tối hảo để đáp ứng nhu cầu của cơ thể. Nói
một cách giản dị, các phế quản phải được mở rộng vừa đủ
để không khí đi ra đi vào. Yếu tố này tùy thuộc vào rất
nhiều yếu tố kiểm soát, một số yếu tố làm nở cuống phổi,
yếu tố khác ngược lại có khuynh hướng làm co cuốn phổi lại.
Ví dụ khi ta sợ sệt trước một tai họa nào đó khiến ta phải
"tranh đấu hoặc trốn chạy", tuyến thượng thận tiết
ra chất adrenaline nhiều trong máu để giúp ta đối phó với các
"stress" đó (fight or flight), một trong những tác dụng của
chất adrenaline là làm cho cuống phổi nở ra để chúng ta lấy hơi.
Trong
trường hợp người bị suyễn, cuống phổi nhạy cảm một cách
bất bình thường và dễ co thắt lại (hyperreactive airways). Nếu cháu
bé ngửi phải một chất làm cuống phổi khó chịu, hoặc bị
một bệnh siêu vi trùng (virus) nào đó hoặc ra không khí lạnh làm
nhiệt độ trong cuống phổi thay đổi đột ngột, các cuống
phổi sẽ thắt lại. Cộng thêm vào đó, những chất nhờn được
tiết ra nhiều và niêm mạc trong lồng cuống phổi sưng lên. Các
biến cố này làm cho lòng cuống phổi nhỏ lại rất nhiều và không
khí đi qua một cách khó khăn tạo nên một tiếng vi vu như tiếng
sáo diều nếu áp tai vào ngực bệnh nhân để nghe. Nếu suyễn
nặng ta có thể nghe được mà không cần dùng ống nghe, đó là
tiếng khò khè mô tả ở trên (tiếng Anh gọi là
"wheezing").
Nếu
cha mẹ bệnh nhân hiểu được những nguyên tắc căn bản trên,
sự quan sát bệnh nhân sẽ dễ dàng hơn và người cha mẹ vì
hiểu được tình hình có thể tường trình với bác sĩ một cách
trung thực hơn về hiện trạng con mình (nhất là lúc liên lạc điện
thoại) và hiểu được những nguyên tắc điều trị thuốc men cho
cơn suyễn.]
Chữa
bệnh suyễn
Nói
chung nguyên tắc điều trị bệnh suyễn là làm sao cho các phế
quản (bronchi) đừng hoặc bớt thắt lại và làm giảm bớt các
chất nhớt làm nghẹt cuống phổi..
Một
số thuốc có tác dụng làm
nở cuống phổi như Albuterol (Ventolin, còn có tên là Proventil).
Nếu con bạn dùng các thuốc suyễn này bạn nên theo đúng liều lượng
được bác sĩ quy định rất chặt chẽ. Nếu bạn cho không đều
đặn, sẽ có những lúc cơ thể cháu không đủ thuốc và cháu có
thể khò khè trở lại; nếu bạn cho không đúng liều (như xài
muỗng quá nhỏ) bệnh có thể không bớt. Nếu xài quá liều có
thể rất nguy hiểm vì nói chung những thuốc suyễn hay gây ói
mửa hoặc kích thích đứa trẻ quá độ. Một số thuốc được xài
dưới dạng xịt (dùng metered dose inhaler viết tắc là MDI). MDI
gắn vào một cái ống plastic gọi là spacer, dạng như caí ống
thổi lửa gọi là Aerochamber. Bịnh nhân ngậm một đầu ống,
hoặc nếu bịnh nhân còn nhỏ, dùng mask ( mặt nạ) chụp lên
miệng và mũi em bé, bơm thuốc vào đầu kia của ống
để lúc bịnh nhân hít vào thuốc vào phổi tốt hơn, hoặc
có thể xài mái bơm chạy bằng điện (gọi là nebulizer). Hai phương
pháp này đem thuốc trực
tiếp tới đường hô hấp của bệnh nhân nên tác dụng nhanh và
ít gây tác dụng phụ càng ngày càng trở nên thịnh hành, tuy nhiên
một lần nữa phải cẩn thận dùng đúng cách, dùng quá mức có
thể nguy hiểm (vì đây vẫn là thuốc có dược tính không phải
không khí thường).
Figure
3
Bịnh nhân hít
thuốc suyễn từ trong ống
Aerochamber
Figure
4
Ống
Aerochamber giúp đem thuốc suyễn vào phổi tốt hơn
(Hình
của Monaghan Medical Corp)
Figure
5
Dùng
mask để cho thuốc suyễn vào phổi bé. Phải để bé hít vào
chừng năm lần trước khi lấy ra.
(Hình
của CPAP&more)
Nói
chung nếu bệnh không thuyên giảm nên dùng điện thoại cho bác sĩ
biết sớm để tính toán lại liều lượng, hoặc đổi thuốc khác,
hoặc đổi "chiến thuật" trị liệu. Nếu bịnh nhân cứ
bị triệu chứng dai dẵng, phải dùng albuteron nhiều lần trong
tuần, bác sĩ có thể dùng những chất corticoid hít (Metered dose
inhaler cho bịnh nhân hít vào hàng ngày, dù có triệu chứng hay không
cũng phải dùng đều ( như Flovent/fluticasolne)) hoặc bơm bằng máy
điện (như thuốc corticoid Pulmicort) . Những thuốc này cần phải
được bác sĩ theo dõi kỹ lưỡng lúc xài và cha mẹ chỉ nên dùng
đúng theo lời chỉ dẫn, đừng bao giờ tự tiện xài theo thói
quen.
Một
ống thuốc hít hình như cái dĩa, tên
là Advair Discus (Seretide ở England), kết hợp chất
salmeterol (long acting beta 2 agonist) làm nở cuống phổi tương tự như
albuterol nhưng tác dụng kéo dài hơn), và chất corticoid fluticason làm
giảm viêm. Advair có ích trong những trường hợp hen suyễn khó
trị bằng albuterol dùng một mình. Nên nhớ FDA cảnh báo (warning) là
thuốc salmeterol có thể tăng
tử vong liên hệ đến bịnh suyễn (asthma
related death).
Cha
mẹ nên yêu cầu bác sĩ cho biết những bước tuần tự phải làm
như cho uống thuốc gì, xịt thuốc gì, bao lâu một lần nếu cháu
đột ngột lên cơn suyễn.
Những
ý niệm trên hy vọng có thể giúp thính giả hiểu những nguyên
tắc chung mà BS dùng lúc chữa bịnh dị ứng mũi bằng thuốc men,
và do đó có thể hỏi BS về những điều mình muốn biết.
Ngoài
ra cũng nên để ý tới môi trường sống và tránh những yếu tố
gây dị ứng mũi như:
·
vệ
sinh nơi nhà ở , phòng ngủ:
·
thú
nuôi trong nhà :chó, mèo, chim (pets).
·
giường
chiếu bụi bặm, đăc biệt chú ý tới gián (cockroach) hay gây
dị ứng hô hấp.
·
cây
kiểng ,
·
chỗ
ẩm thấp có thể dễ mốc meo
·
các
chất hóa học , phân bón, xăng nhớt, đồ xịt chùi bàn ghế ,
thuốc sát trùng
·
nấu
nướng nhiều trong nhà gây khói, các hơi từ chất đốt,
·
rất
quan trọng: người lớn hút thuốc lá
·
garage,
xe gắn máy nổ thong với nhà chính
Những
yếu tố môi trường này rất quan trọng trong việc gây ra bịnh
hoặc làm bịnh nặng hơn, từ dị ứng mũi cho đến những bịnh
đi kèm như hen suyễn (asthma), viêm phế quản, sưng tai giữa (otitis
media).
Khí
hậu có thể là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến các
bịnh này. Thường những người suyễn sẽ dễ khò khè lúc hít không
khí lạnh vào vì các đường hô hấp nhạy cảm với sự thay đổi
nhiệt độ một cách đột ngột. Ta có thể giảm thiểu tác dụng
này bằng các mặc áo quần đủ ấm, nhất là dùng khăn quàng cỗ
dày, quấn luôn chung quang vùng miệng mũi để không khí hít vào
ấm hơn. Hoặc có thể dùng khẩu trang (mask) để giữ hơi ấm
chung quanh vùng mũi và miệng). Nói chung, ở Mỹ, ít khi bác sĩ khuyên
bịnh nhân dời đi vùng khác ở vì khí hậu vùng đó gây khó khăn
cho bịnh dị ứng mũi của bịnh nhân. Những vùng ấm hơn của
Việt nam như Sàigòn, các thành phố
gần biển đi nữa cũng có thể có mức ô nhiễm rất cao, còn
tệ hại cho bịnh hhân hơn nữa. Đó là chưa kể những tác động
do thay đổi lối sống, công ăn việc làm, tâm lý trẻ em bị xáo
trộn...Thường thì, dù dọn đi nơi khác, sau một thời gian vài tháng
vài năm, bịnh nhân cũng bắt đầu dị ứng với những allergen nơi
mới đến.
Ước
mong buổi nói chuyện này làm sang tỏ một số ưu tư của quí
phụ huynh .
Great Falls
,
Virginia
BS
Hồ Văn Hiền
Ngày
2 tháng 3 năm 2008
Tai
chảy mủ kinh niên (mạn tính):
Chronic
suppurative ear disease:
Trả
lời trường hợp cô NTHT:
Bịnh
nhân 27 tuổi , chảy mủ tai lúc hai tuổi, sau khi té từ bàn
xuống, từng trị thuốc nam. Nay nghe không rõ, lúc cảm thì chảy
mủ tai. Nhiều bác sĩ được tham khảo có những lời khuyên
khác
nhau về mổ hay không mổ.
Trả
lời: Theo tôi nghĩ, bịnh nhân hiện nay mắc chứng viêm tai kinh niên
(hoặc mãn tính), có lẽ cả hai bên. Chuyện BN té lúc hai tuổi có
thể không liên hệ đến chứng nhiễm trùng tai giữa. Nói một cách
vắn tắt, âm thanh vào tai, đi đến trong đáy ống tai ngoài thì
gặp màng nhĩ (tympanic membrane). Sau màng nhĩ có một ngăn (căn phòng
nhỏ) gọi là tai giữa (middle ear), chứa 3 cái xương nhỏ li ti, hình
búa, hình đe và hình stirup (ossicles: malleus, incus, stapes)), bắt
cầu đi từ màng nhĩ vào đến một cửa sổ ở vách phía trong. Âm
thanh được chuyền qua các xương nhỏ này.
Phía sau cái cửa sổ là tai trong (inner ear), là bộ phận
phụ trách ghi nhận các tín hiệu cơ học (các sóng rung của âm
thanh) từ ngoài vào và biến thành tín hiệu thần kinh (nerve
impulses) truyền lên óc, nhờ đó ta ghi nhận được những tiếng
động , âm thanh..
Hình
(
1
): Cơ thể học tai: 1) Màng nhĩ 2) Xương hình búa 3)
Xương hình đe 4) Xương hình bàn đạp để leo lên ngựa 5) các
ống nửa vòng của tai trong 6) thần kinh thính giác 7) Thần kinh
mặt 8) thần kinh tiền đình,
phụ trách về thăng bằng 9) bộ phận hình ốc sên 10) Ống
Eustache thông hơi giữa tai và miệng.
Hình
2; Màng nhĩ bị lủng
Tùy
theo trường hợp, một hoặc nhiều bộ phận kể trên bị hư hại
trong bịnh viêm mãn tính tai giữa:
-
màng nhĩ có
thể bị lủng, ,
-
các vi trùng
(vi khuẩn ) từ tai ngoài có thể tràn vào tai giữa và làm hư
hại niêm mạc lót tai giữa, gây ra những mô hạt (granulomatous
tissues) bít tai giữa và làm chảy mủ kinh niên,
-
tế bào da
từ tai ngoài có thể lan vào tai giữa và mọc nên một khối u
gọi là cholesteatoma, có thể làm hư hại các vùng chung quanh và
chảy mủ kinh niên, thường có mùi thối,
-
các xương
nhỏ (ossicles) có thể hư hại hoặc không còn nữa,
-
các bộ
phận tai trong (inner ear) phụ trách về phần thần kinh thính giác
và thăng bằng cũng có thể bị hư hại.
-
xương
mastoid (mấu hình nhũ) sau tai có thể bị viêm và hư hại.
Mục
đích trình bày những chi tiết trên là để thính giả hiểu bác sĩ
cần ước định những thương tổn
trên nhiều thành phần khác nhau của tai bịnh nhân lúc quyế
định trị liệu như thế nào.
Trường
hợp thông thường bác sĩ cho toa thuốc nhỏ vào tai (ear drops) có
chứa một trụ sinh mạnh thích hợp với những vi khuẩn thường
gặp trong trường hợp viêm tai mủ mãn tính (chronic suppurative
otitis media). Những thứ trụ sinh thường dùng trước đây là
-
Polymixin
B,(có thể độc cho thần kinh tai)
-
Gentamycin ,
(có thể độc thần kinh tai)
-
và
Tobramycin (tobramycin ít có tác dụng độc hơn hai thứ kia đối
với thần kinh tai trong/less inner ear neurotoxicity).
-
Ở Mỹ,
hiện nay có khuynh hướng dùng những trụ sinh loại
fluoroquinolone không độc cho tai trong nhưng đắt tiền (hàng
chục đô la Mỹ).
-
Thuốc thường
dùng là Floxin Otic , người lớn, nhỏ vào tai mười giọt
vào tai bị bịnh, hai lần một ngày trong 14 ngày. Có
thuốc kết hợp trụ sinh với một chất corticoid để giảm viêm
, như Cipro HC, Ciprodex.
Nên
lưu ý điểm quan trọng: lúc tai đang chảy mủ, cần phải làm
sạch ống tai bằng cách nhờ BS Tai lấy mủ và các chất bẩn
(debris) ra , hoặc BS hướng dẫn bịnh nhân tự rửa tai( bằng một
dung dịch sát trùng nhẹ thích hợp như hydrogen peroxide pha với nước
50%):Lúc nhỏ thuốc, bịnh nhân phải nằm nghiêng qua một bên, người
lớ thì kéo vành tai về sau và lên trên cho thẳng ống tai, nhỏ 10
giọt thuốc xong thì dùng ngón taý ân vào tragus trước tai 4 lần
để bơm thuốc ngấm vào sâu trong tai..
Bịnh
nhân cần cẩn thận lúc tắm, lội đừng cho nước vào tai (như dùng
cục bông gòn bội vaseline bít lỗ tai lại), đừng dùng vật không
sạch móc tai, nhỏ thuốc dân tộc, thuốc gia truyền không rõ
xuất xứ và dược tính vào tai (có thể làm hại giây thần kinh
thính giác )
Nếu
chữa thuốc không có kết quả, cần
khám chuyên khoa tai. Bác sĩ chuyên khoa tai sẽ khám chi tiết hơn,
có khi cho làm CT các bộ phận tai, thử vi khuẩn của mủ tai ... trước
khi quyết dịnh chữa như thế nào, dùng trụ sinh uống hoặc chích
tĩnh mạch (intravenous antibiotic dài hạn) , mổ hay không, và mổ thì
thực hiện những gì, có những nguy cơ (surgical risks) gì, biến
chứng gì có thể xảy ra:
-
vá màng nhĩ
(myringoplasty),
-
hoặc vá màng
nhĩ và phục hồi cơ năng các
xương tai giữa (tympanoplasty)
-
dùng
implants thay thế xương nhỏ tai bị hư (ossicles implants),
-
đục vào xương
nhũ (mastoid)(mastoidectomy) để trị nhiễm trùng,
-
mổ lấy bướu
trong tai nếu có ( cholesteatoma)..
Đây
là lãnh vực của chuyên khoa
giải phẩu tai, chỉ xin lạm bàn sơ để bịnh nhân có thể nói
chuyện với bác sĩ trước khi quyết định.
Tóm
lại, nếu bác sĩ thấy không cần mổ, thì theo hướng dẫn trị
liệu của BS. Nếu không khỏi hoặc có phương tiện
nên đến một trung tâm lớn ( như trường đại học y) về
tai mũi họng, tìm BS nào có khả năng nhất mà mình biết, có thì
giờ để xem xét và giải thích trường hợp của mình, và quyết
định nên mổ hay không . Nên
đọc sách, internet để hiểu
rỏ hoàn cảnh của bịnh mình và tìm được bịnh viện và bs
giải phẩu có khả năng thực hiện tốt những giải phẩu đó
nếu cần.
Chúc
bịnh nhân may mắn.
BS
Hồ Văn Hiền.
5/21/07
Rheumatoid
arthritis in 28 yo male.
Bịnh
nhân (Duong, Bac Ninh) bị đau khớp đầu gối, trên mười năm, hình
như chân bên đau nhỏ hơn bên kia do teo cơ (muscle atrophy) , đau
không thường xuyên, nhưng có thể đau dữ dội về đêm, lúc
trở trời;hiện tự chữa bằng aspirin nhưng vẫn đau. Bịnh nhân
chưa đi khám bịnh tại địa phương vì thất vọng với kinh
nghiệm chữa trị một lầ trước lúc bị ho mà chữa không khỏi.
Có
lẽ bịnh nhân đau chứng thấp khớp thiếu niên (Juvenile rheumatoid
arthritis, JRA) nếu bịnh phát ra lúc BN chưa tới 16 tuổi. Tuy nhiên
chúng ta không biết đủ chi tiết nhiều để có thể định bịnh
chính xác.
Xin
gợi ý một số điểm sau:
Đề
nghị bịnh nhân nên tìm một BS mà mình tin cậy , hoặc ở địa
phương, hoặc ở trung ương, để khám và hướng dẫn về bảo
vệ sức khỏe nói chung. Lần trước người ta chữa chứng ho không
khỏi cũng có thể vì nhiều lý do: như chữa không đủ lâu vì
một số chứng bịnh gây ho có thể kéo dài khá lâu mới khỏi, bs
chưa có đủ thì giờ theo dỏi bịnh..Không nên mong đợi chỉ khám
một đôi lần là phải hết bịnh, nhất là bịnh mãn tính như
bịnh thấp khớp. Ngoài ra, cần BS theo dõi vì
bịnh thấp khớp đôi khi có thể gây những biến chứng ở
mắt , tim..tuy thưc tế trong dạng chỉ một hai khớp lớn bị liên
hệ (pauciarticular juvenile rheumatoid arthrits) này, khả năng các biến
chứng thấp hơn dạng liên hệ toàn cơ thể (systemic JRA.)
Dù
bịnh nhân vẫn không đi khám
BS được thì nên để ý những điểm sau:
Hiện
nay người ta không khuyến khích dùng aspirin để chữa thấp khớp
vì aspirin dễ gây biến chứng tiêu hóa như chảy máu bao tử, loét
bao tử , biến chứng độc gan (hepatotoxicity). Nếu có thể dùng
những thuốc trong nhóm NSAID (non steroid antìnflammatory drugs =thuốc
chống viêm không phải corticoid) , như những thuốc kể sau:
Naproxen
(Aleve 220 mg
không cần toa ở Mỹ, Naprosyn, cần toa
viên 250mg, 350 mg, và 500mg).
Người lớn thường uống từ 500mg (nghiã là 250mg sáng và 250mg
chiều tối)
Ibuprofen
(Motrin, Ibuprin) (viên 200 không cần toa,
những viên sau đây cần
toa mới mua được ở Mỹ 400, 600 và 800mg). Lượng thuốc mỗi ngày
/24 giờ chia làm 3-4 liều trong ngày, và tổng cọng không được quá
1,2gram nếu không có BS giám sát ;nghĩa là nếu uống viên 200mg là
viên mua không cần toa ở Mỹ,không nên dùng quá 6 viên một ngày và
trên mười ngày mà không có BS giám sát.
Những
thuốc này cũng có thể gây biến chứng đường tiêu hóa (loét,
chảy máu bao tử, độc gan , độc thận , không được dùng nếu
loét bao tử, chảy máu bao tử, suy thận và dễ chảy máu/bleeding
disorder).
Tôi
chỉ nêu ra đây những thuốc đang bán không cần toa ở Mỹ để
giúp thông tin cho thính giả, không phải để bịnh nhân tự mình
chữa, nhất là thính giả tại Mỹ. Những chữa trị phức tạp hơn
nhưng chúng ta sẽ không bàn tới ở đây.
Chúc
bịnh nhân tìm được nơi đáng tin cậy để được săn sóc và
theo dõi bịnh tốt hơn.
BS
Hồ Văn Hiền
20
tháng 5 năm 2007
Hydronephrosis
in 11yo boy.
Thận
ứ nước ở bịnh nhân nam 11 tuổi.
Trả
lời em Đinh Quang Bằng.
Trường
hợp em đã từng khám ở những bịnh viện chuyên môn như Nhi đồng,
Chợ Rẫy và Nhi bịnh viện địa phương, tuy nhiên có những điểm
không rõ ràng, vậy tôi xin góp ý
vài điểm sau, có thể không hệ thống lắm:
Em
đau ở sườn trái, theo tôi đoán, có lẽ em đau nhiều, đáng kể
lắm mới được đem lên đến BV Nhi đồng trung ương. Ở BV Nhi đồng,
chẩn đoán siêu âm là thận ứ nước độ
1 , được chữ trị một thời gian và sau đó thấy thận ứ
nước độ 2.
Tôi
xin giải thích sơ về cơ thể học của hế thống tiết niệu,
tức hệ thống sản xuất ra nước tiểu. Thận (kidney) là
hai bộ phận nằm trong bụng, hai bên xương sống, hình như hai
hạt đậu hòa lan, phần eo lỏm vào đối diện với nhau. Nước
tiểu mỗi trái thận được dẫn đến các đài thận (calyces),
xong vào môt cơ cấu hình như cái phểu (funnel shaped) , gọi là bồn
thận (pyelos, kidney pelvis). Ở phía miệng, phía rộng của hình
phểu , bồn thận hứng toàn bộ nước tiểu từ các đài thận,
phần đáy của bồn thận nối với ống gọi là niệu quản
(ureter), niệu quản nước tiểu xuống bọng đái (urinary bladder),
từ bọng đái, nước tiểu được đi ra ngoài bằng niệu đạo,
là urethra.
Nếu
trong quá trình đi từ đài thận xuống niệu đạo có trở ngại nào
đó cho dòng nước tiểu (urinary flow), nước tiểu có thể bị ứ
ngược lại, dồn về phía trên (thượng lưu) làm các bộ phận
sau đây, theo thứ tự, nở ra, căng lên, to hơn bình thường: niệu
quản căng to gọi là megaureter. bồn thận nở to ra gọi là
hydronephrosis, là thận ứ nước.
Thận
bên trái của người bịnh bị ứ nước (Left hydronephrosis).
Nguyên
do thường gặp của thận ứ nước
là :
-vesiculoureteral
reflux (VUR) , trường hợp này nước tiểu đã xuống bọng đái
chảy ngược trở lên niệu quản, dễ gây nhiễm trùng , làm hư
thận, làm giảm cơ năng bài tiết của thận
-những
cản trở về cơ học làm nước tiểu không lưu thông bình thường,
thường là những tật bẩm sinh (vd: chỗ nối niệu quản với
bọng đái bị tắt nghẻn, hẹp lại), đường thoát nước tiểủ
ra khỏi bọng đái bị một cái valve bất bình thường cản lại (urethral
valve)..
Thường
muốn định bịnh các chứng này, khi khám phá triệu chừng thận
ứ nước ở trẻ em, thường bác sĩ cho làm voiding
cystourethrogram(VCU), nghĩa là sau khi bơm một chất cản quang vào
bọng đái bịnh nhân, người ta chụp quang tuyến vùng bọng đái,
xem chất cản quang có đi ngược lên niệu quản (reflux) hay không,
và xem trong niệu đạo đi từ bọng đái ra
có bị van bất thường làm nghẹt không.
Niệu
quản bên trái của người bịnh bị nở to ra (megaureter).
Trường
hợp của em, thận ứ nước có nghĩa là dòng nước tiểu đi từ
thận xuống bọng đái bị chảy ngược dòng (reflux) hoặc
trở ngại ở một nơi nào đó. Thường thuốc uống không
chữa được những chứng này. Chỉ có bác sĩ niệu khoa (urologist)
mới có khả năng điều trị những trường hợp này .Riêng em
Bằng, khi xạ hình (renal scan?) thì bình thường có nghĩa cơ năng
thận bình thường, dòng nước tiểu không tắc nghẽn, lần chót làm
siêu âm cũng bình thường, tôi nghi em có thể bị một hội chứng
rất hiếm có tên là Hội chứng Dietl, là Intermittent Ureteropelvic
Junction Obstruction, là đoạn nối bồn thận và niệu quản của
em bị tắc nghẽn từng hồi, khi có khi không. Trong cơn tắc nghẽn
thì bịnh nhân đau bụng , buồn nôn, đôi khi bs sờ bụng thấy
thận sưng to lên, làm sono thì thấy thận ứ nước , vài hôm sau
tự nhiên khỏi, hết đau, sono bình thường. Một thời gian, vài tháng
thì bị một cơn khác. Đề nghị em hỏi BS niệu khoa về khả năng
này, và xin y lệnh (order) sẳn, lúc nào đau bên hông , nhất là kèm
theo buồn nôn, thì đi làm sono lại ngay. Thường những lúc uống nước
nhiều, vận động cơ thể nhiều là những lúc cơn đau dễ xảy
ra. nếu đúng la hội chứng Dietl, ta sẽ ”bắt quả tang”
thận ứ nước lúc đó, và có những trị liêu cần thiết để
bảo vệ sức khỏe trái thận. Cũng nên nhắc nhở, nên chữa
bịnh một cách liên tục, nghĩa là đừng thay đổi BS hoài, thay đổi
BV. Nếu bắt buộc, phải có hồ sơ đầy đủ cho BS sau biết rõ
những kết quả và trị liệu những lần đi BS trước..
Em
hỏi làm sao biêt mình có bịnh thận.
Nói
chung bác sĩ khám tổng quát (như đo huyết áp, xem tình hình tăng
trưởng)) rồi thử
-
nước tiểu (như xem trong nước tiểu có máu không, có bạch cầu
[white blood cells] không, có
chất đạm [protein] không..)
-
và máu bịnh nhân (như đo chất urea và creatinin trong máu
) để xem thận bịnh nhân làm việc có tốt không, thận có bị
nhiễm trùng không.
Những
thử nghiệm khác chuyên hơn về niệu khoa thì đã bàn ở trên.
Về
da bao qui đầu hẹp (phimosis), trừ những trường hợp hiếm có, thường
không phải là nguyên do của chứng thận ứ nước. Tuy nhiên,nếu
da bao qui đầu quá chặt, có thễ nhiễm trùng hơn, và trở
ngại cho dòng nước tiểu. Gần đây, người ta thấy người cắt
da bao qui đầu (circumcision) ít bị lây HIV hơn người không cắt.
Em nên hỏi bác sĩ của em về vấn đề này.
BS
Hồ Văn Hiền.
Ngày
5 tháng 3 năm 2007
Trả lời trường hợp bạch biến (vitiligo).
|
Bịnh bạch biến làm cho một số vùng da
mất màu tự nhiên thành những mảng trắng, lốm đốm, từng vùng hoặc có thể lan
gần hết cơ thể. |
|
Thường xuất hiện lúc tuổi 10-30. Nguyên nhân là các tế bào melanocyte phụ trách sinh ra sắc tố
melanin bị hủy hoại, có thể do cơ chế tự miễn nhiễm (autoimmune), tức là hệ
thống phòng thủ của cơ thể tự chống lại tế bào của mình. Do đó bịnh nhân còn có
thể bị những bịnh khác đi kèm, như
* bịnh tuyến giáp trạng (thyroid),
* bịnh tiểu đường (diabetes),
* bịnh thiếu máu (pernicious anemia),
* bịnh tuyến thượng thận suy (adrenal insufficiency),
cần được bác sĩ nhi khoa để ý tới và theo dõi.
Chữa trị: kết quả của mỗi phương pháp thay đổi từng bịnh nhân.
Các thuốc dùng đều có thể gây phản ứng phụ quan trọng. Thường BS chuyên về bịnh
da (dermatologist) phụ trách vấn đề này. Những điểm sau đây chỉ có tính cách thong tin để
thính giả cọng tác với BS của mình dễ dàng hơn.
1. Trị liệu bằng ánh sáng: (phototherapy) làm da có màu trở
lại9 (repigmentation ) trong 70% trường hợp , tuy phải mất nhiều tháng, làm 2-3 lần mỗi tuần. Kết hợp tia cực tím (Ultra Violet A/UVA ) hoặc ánh nắng
với thuốc psoralen (8-methoxypsoralen, 5-methoxypsoralen, hoặc trimethylpsoralen) thoa (Cream and solution of
8-methoxypsoralen (0.1-0.3% concentration) , hoặc uống.
2. Mới đây Narrow Band UV-B, dùng tia cực tím B trong
một quang phổ (emission spectrum) hẹp và nhất định, có kết quả tốt hơn, có thể
dùng trẻ con và người có thai. Một kỷ thuật khác dùng các fiber optic system để dẫn UV-B
vào một diện tích nhỏ (microphototherapy) hoặc dùng tia laser có thể hiệu quả hơn đối
với những trường hợp diện tích giới hạn và ở những vị trí khó trị. Những
phưong pháp này đắt tiền.
3. Các chất corticoid (corticosteroid) như Prednisone ,
uống hoặc thoa kem trong trường hợp diện tích giới hạn.
4. Tacrolimus ointment (0.03% or 0.1%) (tên thương mãi là
Protopic) là một loại thuốc calcineurin inhibitor,dùng để trị bịnh lác ngứa (atopic dermatitis), cũng được dùng trị vitiligo. Những
thuốc này có nhiều phản ứng phụ, nhất là trên hệ miễn nhiễm (immune system), làm giảm sự phòng thủ chống nhiễm trùng của cơ
thể, và cần được bác sĩ chuyên khoa xét chỉ định dùng tùy trường hợp,
điều chỉnh liều lượng, bịnh nhân không thể tự chữa lấy một cách an toàn.
Một số nơi trị vitiligo bằng cách ghép da, đem những mảnh da có màu ghép vào nơi bị
mất màu (punch graft, minigrafts, ), các melanocytes (là tế bào sinh sắc tố ) sẽ mọc ở chỗ
mới và lan rộng ra, làm da có màu như bình thường.
Cuối cùng, giản dị nhất là dùng những mỹ phẩm để che các vết đốm trắng,
ở Mỹ có hiệu Covermark, Dermablend.
BS Hồ Văn
Hiền
(26 tháng 11,2005)
Bịnh Down có thể chữa bằng trị liệu bằng gien hay không?
Hội chứng Down (Down Syndrome) là rối loạn chromosome thường gặp nhất. Ở Mỹ ,
với dân số gần 300 triệu người, có chừng 5000 trẻ ra đời
mỗi năm với chứng tật này.Trong mỗi tế bào của chúng ta , có 46 nhiễm thể
(chromosomes), có thể chia làm 23 cặp nhiễm thể (pair of chromosomes) đánh số
từ 1 đến 22 cọng với 2 nhiễm thể tính dục (sex chromosomes) Y và X . Người mắc chứng Down (Down là tên người mô tả hội
chứng này trên lâm sàn lần đầu tiên) có dư một nhiễm thể số 21, thay vì có hai nhiễm
thể 21, họ có 3 nhiễm thể 21, nghĩa là 47 nhiễm thể trong mỗi tế bào của mình. (đôi
khi chỉ có dư một nhiễm thể trong một số tế bào của mình,
gọi là tình trạng mosaic).
Đàn bà ở Mỹ, nhất là người khá lớn tuổI, trên 35 tuổi, được screen bằng
thử máu lúc có bầu chừng 16 tuần để xem cái cơ may hội chứng Down của thai nhi là bao nhiêu. Nếu cái risk này đáng kể (1/270), bác sĩ sản
khoa sẽ đề nghị làm amniocentesis, tức là rút nước ối bào thai (amniotic fluid) bằng kim đâm
vào tử cung, thử các tế bào thai nhi trong nước ối này, nếu các tế bào thai nhi này có dư một
nhiễm thể số 21, thì hội chứng Down được xác nhận . Lúc đó bác sĩ
hướng dẫn người đàn bà có thai quyết định có muốn phá thai hay không, nếu muốn
giữ thai tiếp tục thì người mẹ được chuẩn bi tinh thần để đối phó với một trẻ sơ sinh bất bình
thường. Gần đây có những test giúp định bịnh Down sớm hơn, ngay trong ba tháng
đầu thai kỳ.Số 5000 trẻ có HC Down nói trên là kết quả những trường hợp không định bịnh được trước khi sanh và những đưá bé mà cha mẹ quyết định
giữ đến hết thai kỳ mặc dù biết chúng bất bình thường.
|
|
Người bị HC Down có nhiều triệu chứng đi chung với nhau; hệ thần kinh bất bình
thưiờng làm cho trẻ phát triển chậm về mọi mặt (mental retardation), nét mặt bất bình
thường (characteristic facial features) như mắt xêch, mũi xẹp , cổ ngắn (hơi giống nét mặt
người Á châu nên trước đây các nước phương tây gọi chứng này là mongolism, nghĩa là
hôi chứng Mông cổ, từ này nay không còn thông dụng nữa.), các chứng tật về tim, mắt, tai ,
dễ bị nhiễm trùng, dễ bị ung thư. Tuy nhiên tùy trường hợp nặng nhẹ khác nhau,
một số trẻ bên ngoài không phân biệt được với trẻ con khác và học
tới đại học. |
Hiện nay y khoa chưa hiểu rõ hoàn toàn cơ chế làm thế nào mà sự hiện diện của một
chromosome dư lại gây ra những vấn đề khác nhau như vậy. Người
ta không hy vọng dùng
trị liệu bằng di thể (gene therapy) để đảo ngược (reverse) toàn bộ tác dụng
của chromosome 21 dư này, như là bật một cái nút làm tắt ngọn đèn được (switch off). Đó
là chưa kể, nếu ta “ tắt” tác dụng của nhiễm thể 21, ta sẽ tác động như thế
nào đối với các nhiễm thể khác, và ta có làm “tắt” luôn những nhiễm thể 21 bình thừơng
hay không?.
Trong những năm gần đây, người ta đã lập được toàn bộ bản đồ (gene
mapping)các gien trên nhiễm thể 21 và cũng hiểu được nhiều hơn về cách
mỗi cái gene này liên hệ vối từng loại triệu chứng trong hội chứng Down như thế nào. Các nhà
khảo
cứu ở đại học Stanford (Mỹ) và Geneva (Thụy sĩ) đã tìm được một cái gene
liên hệ tới sự chậm phát triển về tâm trí trong bịnh này (a gene on chromosome 21 which plays a role in
mental retardation). Trên loài chuột thí nghiệm, sự hiện diện của gene này làm trở
ngại trong sự chuyên chở một hóa chất quan trọng đến phần trước của bộ óc
(forebrain), và người ta biết là hiện tượng này đi đôi với sự châm phát
triển tâm trí (mental retardation). Có nghĩa là phần trước của bộ óc không cần có thêm những
tế bào mới thì mới làm việc bình thường.
Nếu chúng ta tìm được một thứ thuốc
nào đó có thể điều tiết (downregulate) cái gene dư thừa này đi, thì hy vọng
chúng ta sẽ
cải thiện được tình trạng thiểu năng tâm thần (trì trệ tâm trí, mental retardation)
của những người mang hội chứng Down. Xin nhắc lại đây chỉ là chiều hướng
khảo cứu trong những năm tới thôi, và hiện nay thưốc có thể làm chuyện này chưa
được tìm thấy.
Em nhỏ bàn ở đây mới 2 tháng, thời gian trước mặt còn dài. Ước mong những
tiến bộ dồn dập của y khoa sẽ mang
tới kịp thời những cải thiện cho cuộc sống và sự phát triển của em trong
những năm tới.
BS Hồ Văn
Hiền
11-25-2005
Congenital
nasolacrimal duct obstruction (8-25-2005)
Chứng
tắc nghẽn ống dẫn nước mắt .
Trường
hợp cháu ngoại thính giả, 35 ngày tuổi, sang dậy có ghèn ở
mắt.
Sinh lý
học (hình 1):
Nứơc mắt
giữ cho con mắt luôn ướt và che chở cho mắt khỏi trầy
trụa và kháng thể (antibodies) trong nước mắt
giữ mắt khỏi bị nhiễm trùng. Nuớc mắt do tuyến nước
mắt sản xuất , đi vào hai lổ (punti) trên bờ phía trong của mí
mắt, nhập vào túi nước mắt (lacrimal sac), từ đó được dẫn vào
kênh mũi -nước mắt (nasolacrimal duct), đào thải vào mũi.
Bịnh lý:
Trong 6% em bé
sơ sinh, con kênh mũi nước mắt này
chưa thành hình hẳn, không thông, làm nước mắt dồn lại trên
mắt, gọi là chứng nghẽn tắc bẩm sinh của ống mũi nước mắt
(congenital nasolacrimal duct obstruction) .
Trẻ sơ sinh
có thể có triêu chứng ngay sau khi chào đời , tuy nhiên có thể
mấy tuần sau, lúc lượng nước mắt được sản xuất tới mức
bình thường, mới có những triệu chứng giúp phát hiện bịnh này.
Ở trong mí mắt dưới, bình
thường có một lượng nước mắt nhỏ hiện diện, có tên là
hồ nước mắt, hoặc hồ lệ (tear lake, lacrimal lake). Ở bịnh nhân
bị nghẽn tắc, hồ lệ này nhiều hơn vì lượng nước mắt thoát
vào mũi chậm lại hoặc không thoát đi (epiphora).
Nước mắt
có thể tràn qua phía mũi hoặc phía má làm da ướt, khó chịu, em
bé dụi mắt. Chất nhờn (mucoid material) sản xuất từ trong túi nước
mắt trào ra có thể làm ghèn (discharge) đục xuất hiện trong khoé
mắt.(hình 2)
Trong phần
lớn trường hợp, chứng sẽ thuyên giảm hoặc hết hẳn trước lúc
bé một tuổi. Cũng nên nhớ là ngoài chứng này, còn có một số
bịnh khác hiếm hơn làm mắt bé bị ướt át, như lông mi (nheo)
mọc đâm ngược vào mắt thường gặp ở các trẻ em Châu Á
(epiblepharon), cườm nước (glaucoma), cho nên nếu có phưong tiện nên
khám bác sĩ cẩn thận.
Chữa
trị bằng cách dùng ngón tay (nhớ rửa sạch, cắt móng ngắn )
của mình massage nhẹ ở khoảnh giữa sống mũi và phía dưới
khóe mắt trong của bé, là nơi ống dẫn nước mắt đi qua,
dưới da. Đầu ngón tay trỏ của mình không được chà lên phần
xương cứng của hốc mắt (hình số 3: kỷ thuật sai, cần tránh/improper
technique of lacrimal sac massage), mà đầu ngón tay phải ấn về phía
trong và lên trên (in and up), sau bờ xương hốc mắt (hình 4: kỹ
thuật làm đúng) . Mỗi ngày làm chừng ba lần là đủ. Cho dễ
nhớ có thể làm mỗi lần thay tả (diaper change), làm hàng ngày.
|
hình 3: kỷ thuật sai, cần tránh |
|
hình 4: kỹ
thuật làm đúng |
Nếu có ghèn
nhớt, dùng nước ấm đã đun chin rửa mắt cho bé.
Nếu ghèn ra
nhiều, có thể dùng thuốc kháng sinh nhỏ mắt cho bé, theo bác sĩ
hướng dẫn. Nếu sau 12 tháng tuổi mà vẫn còn nghẽn, bác sĩ
mắt (pediatric ophthalmologist) sẽ dùng ống dò (probe) thông kênh mũi
nước mắt (nasolacrimal duct) , đôi khi phải làm lại một hai lần.
Trường hợp nặng hơn BS nhãn khoa nhi có khi phải đặt ống thông
tại chỗ (placement of tube) hoặc giải phẩu
tái tạo các ống dẫn nước mắt (reconstructive surgery).
Đôi khi, vi
trùng xâm nhập có thể gây ra nhiễm trùng nặng hơn, cọng thêm vào
các biểu hiện trên (nhiễm trùng ống nước mắt: dacryocystitis), vùng
khóe mắt sưng , đỏ lê, bé quấy và có thể sốt. Bịnh có thể
lan ra gây viêm, sưng đỏ lan ra phần mềm quanh mắt , trầm
trọng hơn (cellulitis). Những trường hợp này, cần đem đến bác
sĩ điều trị gấp, không nên tự chữa lấy.
Bác sĩ
Hồ Văn Hiền.
(25 tháng
11,năm 2005)
Allergic
rhinitis.
Viêm mũi dị
ứng.
Ba của cháu không cho biết tuổi, chúng
ta chỉ biết những triệu chứng chính là sổ mũi kéo dài, kèm
theo ù tai, viêm tai giữa, viêm xoang mũi, cần dùng nhiều thuốc,
nhiều lần và ngưng thuốc thì bị lại. Chúng ta không biết là
thuốc gì vì ba bịnh nhân đọc không được chữ bác sĩ..
Tôi nghĩ là cháu bị chứng viêm mũi do dị ứng (allergic rhinitis).
Những chất sinh kháng thể (antigen) gây ra phản ứng
có thể là phấn bông,
mốc meo (mold spores), chất bài tiết của các con rận li ti ( các
con dust mites trong mền
chiếu mà ta chỉ có thể thấy bằng kính hiển vi, chất bài tiết
của chúng gây allergy), các vảy li ti của da, lông
(animal danders) các thú nuôi trong nhà .
Tiếp xúc với niêm mạc mũi của những người
nhạy cảm (atopic individual) , làm cơ thể sản xuất các IgE là
những kháng thể phụ trách dị ứng, huy động
các tế bào đến mũi, tiết ra chất histamine, làm mũi sản
xuất ra chất nhớt (mucus), (chảy mũi), sưng (làm nghẹt mũi và
ngứa. Nên để ý đến chất histamine này vì những thuốc chống
dị ứng sẽ bàn sau có tác dụng chống histamine.
Những phản ứng này có thể làm tắt nghẻn các
đường thoát chất nhớt của các xoang mũi làm người bịnh dễ
bị viêm xoang mũi (xem hình mũi). Trong tai của chúng ta có một
khoảng trống gọi là tai giữa (middle ear) nằm giữa màng nhỉ
(tympanic membrane ) và tai trong. Có một cái ống
nối miệng với hai tai giữa, đem không khí vào tai giữa,
giữ cho thoáng (ventilation). Người bị dị ứng mũi, hai các ống này
có thể bị nghẹt lạI, Áp
suất trong tai giữa giảm xuống làm người bịnh thấy lùng bùng
tai. Hoặc trẻ con có thể dễ bị nhiễm trùng tai giữa vì dị
ứng mũi cọng thêm các chứng đi kèm như adenoid hoặc hạnh hạnh
nhân quá lớn.(xem hình otitis media).
Những thuốc trị bịnh này gồm những thuốc
chống histamine (antihistaminic) như
Benadryl (diphenhydramine) . Benadryl tốt và an toàn cho trẻ con nhưng có
thể gây buồn ngủ và phải uống nhiều lần trong ngày. Một số
thuốc mới hơn nhưng đắt tiền hơn , không làm buồn ngủ:
Claritin (loratidin), Allegra, Zyrtec, (hơi
buồn ngủ) có thể chỉ cần uống
một hai lần mỗi ngày, và trẻ con dùng được . Loratidin ở dạng
xy rô, viên tan trên lưỡI, viên tác dụng 24 giờ, bán tự do ở
Mỹ. Tôi đoán là các thuốc này lại càng dễ mua hơn nữa tại
Việt nam, tuy nhiên tên thương mại có thể khác.
Một số thuốc giúp bớt nghẹt mũi (decongestant)
như pseudoephedrine và phenylpropalamine có thể được dùng thêm lúc
cần thiết để cho bịnh nhân
bớt khó chịu và dễ thở hơn. Có thể dùng riêng như syrup hoặc
viên nhai Sudafed, hoặc kết hợp với các chất kháng histamine như
trong Dimetapp, Claritine D, Allegra
D (D là viết tắt của decongestant).
Một số thuốc nhõ mũi để bớt nghẹt nhanh chóng
như Neosynephrine chỉ nên dùng ngắn hạn vì dùng lâu dài sẽ
làm mũi nghẹt nặng hơn nữa vì các mạch máu nở lớn thêm
(rebound vasodilation).
Môt loại thuốc nhõ mũi an toàn là Cromolyn nasal
solution (4%) có thể dùng để
ngăn ngừa các triêu chứng, xịt mỗi bên mũi một hai cái,
3-6 lần một ngày, nhiều lần nên cũng khá bất tiện.
Hiện nay thuốc hiệu nghiệm nhất là các
corticosteroid (corticoit) dưới dạng xịt mũi. Tên thương mại ở
Mỹ là Nasonex, Flonase, Rhinocort, Nasacort. Thường lúc sơ khởi xịt
một hoặc hai cái vào mỗi bên mũi, hai ba lần mỗi ngày. Ba bốn
ngày sau, khi triệu chứng đã giảm, bớt lại liều thuốc còn
xịt một cái mỗi bên, một lần mỗi ngày. Vì corticoit là một
loại thuốc mạnh và có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng của
các em bé, chúng ta nên tránh dùng ở trẻ em quá nhỏ, cẩn thận
liều lượng và đừng dùng quá nhiều vì sốt ruột. Tuy nhiên theo
kiến thức hiện nay, thuốc xịt vào mũi không hấp thụ vào máu
ở mức đáng kể và có vẻ an toàn.
Những ý niệm trên hy vọng có thể giúp thính
giả hiểu những nguyên tắc chung mà BS dùng lúc chữa bịnh dị
ứng mũi bằng thuốc men, và do đó có thể hỏi BS về những điều
mình muốn biết.
Theo tôi nghĩ, nếu bác sĩ biên toa mà bạn không
đọc được những tên thuốc con bạn uống thì thật đáng tiếc
và có vẻ không an toàn. Bạn nên tự tìm hiểu thêm để biết con
mình dùng những thuốc loại gì, thứ nào hạp với nó và thứ nào
gây những phản ứng không tốy thì mình nên biết để tránh. Có
khi nên biết những thứ thuốc nào không nên dùng chung với nhau
(drug interaction).
Nếu bạn hiểu được những điều trên và
biết là bịnh này thường mạn tính, kéo dài, và thuốc nào an toàn,
có thể bạn sẽ không ngần ngại lo sợ “uống thuốc nhiều quá”
và cho cháu uống thuốc lúc cần thiết. Thứ nhất cho chất lượng
đời sống thoải mái hơn (không ngứa
ngáy , dụi mũi, hít hà liên miên, không há miệng thở lúc ngủ làm
ngủ không ngon), và không phải đợi lúc biến chứng như viêm
xoang mũi, viêm tai giữa , mất thính giác mới cho uống thuốc.
Ngoài ra cũng nên để ý tới môi trường sống và
tránh những yếu tố gây dị ứng mũi như:
-
vệ
sinh nơi nhà ở , phòng ngủ:
-
thú
nuôi trong nhà :chó, mèo, chim (pets).
-
giường
chiếu bụi bặm,
-
cây
kiểng ,
-
chỗ
ẩm thấp có thể dễ mốc meo
-
các
chất hóa học , phân bón, xăng nhớt, đồ xịt chìu bàn ghế ,
thuốc sát trùng
-
nấu
nướng nhiều trong nhà gây khói, các hơi từ chất đốt,
-
người
lớn hút thuốc lá
-
garage,
xe gắn máy nổ thong với nhà chính
Những yếu tố môi trường này rất quan trọng
trong việc gây ra bịnh hoặc làm bịnh nặng hơn , từ dị ứng mũi
cho đến những bịnh đi kèm như hen suyễn (asthma), viêm phế
quản, sưng tai giữa.(otitis media).
Ước mong buổi nói chuyện này làm sang tỏ một
số ưu tư của quí phụ huynh .
BS Hồ Văn Hiền
31 tháng 8 năm 2005
Simple
renal cyst
Nang thận
đơn giản
Cô em của
vị thính giả đau bụng từng cơn, lúc đói và no, thường lúc
buổi sáng. Cô tăng trưởng bình thường, sinh hoạt bình thường. Làm
sono (siêu âm bụng) thấy nang thận trái 3.1x2.3 cm. Gia đình muốn
mổ lấy nang thận ra.
Trước
hết, tôi nghĩ có lẽ cơn đau bụng này do rối loạn tiêu hóa
nhẹ, bị sơ qua rồi khỏi, vì đau từng cơn và liên hệ đến các
bửa ăn. Nếu còn đau có thể uống những thuốc như ranitidine
(Zantac) hoặc famotidin (Pepcid) bên Mỹ bán không cần toa, xem có đỡ
không. Nếu không thì phải xem kỹ lại.
Càng ngày các
kỹ thuật sono càng phổ biến, chúng ta sẽ khám phá nhiều những
trường hợp như thế này. Nghĩa là có môt bất thường nào đó
trong cơ thể mà không có triêu chứng phiền toái gì, có cần đi
chữa không? Những khảo cứu ở Mỹ cho thấy trẻ sơ sinh đến lúc
18 tuổi thì cứ 500 trẻ thì có một đứa bị nang thận. Căn cứ
trên giải phẩu tử thi, người trên 50 tuổi
, đến chừng 50% sẽ
được khám phá là có một nang thận , cho nên nang thận như thế
này chưa chắc đã là một vấn đề cho chúng ta mất ăn mất ngủ
nếu không có triệu chứng nào khác (như đau bụng nhiều, bụng lớn, tiểu ra máu, nhiễm trùng
đường tiểu, tiểu khó…). Những triệu chứng này có vẻ không
có trong trưởng hợp này.
Trước tiên
chúng ta phải nói rõ là chúng ta đang bàn đến nang thận đơn
giản mà thôi: nghĩa là chỉ một túi chứa chất lỏng, không có
nhiều ngăn, không phải là nang kết thành chum (polycystic kidney).
Những đặc điểm này, bác sĩ quang tuyến có nhiệm vụ quan sát và
để ý phân biệt, vì nếu định bịnh không đúng trên sono thì
suy luận về trị liệu sẽ sai lầm. Ví dụ không phải nang mà là
một túi áp xe mủ (abscess), hoặc là một bướu đặt trong đó có
một hang rổng cần phải được phân biệt . Một số trường
hợp nhiều nang kết tụ thành
chùm gọi là bịnh thận
đa nang
(polycystic kidney disease) do yếu tố di truyền (cha hoặc mẹ truyền
lạI, có nhiều người trong gia đìng có nang thận như vậy) .
Những bịnh này có ý nghĩa khác
và nhất là. khó trị
Trở lại trường
hợp của chúng ta.
Nếu em 12
tuổi không có triệu chứng gì đáng kể, thử nước tiểu bình thường
thì tôi nghĩ chúng ta không cần phải làm gì cả. Nang thận đơn
giản không gây ra ung thư.
Tuy nhiên
-
Nếu
trong gia đìng có người khác cũng bị nang thận, nếu nang
thận trên sono không phải là một bọc nước đơn giản mà
-
có
nhiều ngăn (complex cyst),
-
hoặc
vách nang không đều (irregularities in the wall of the cyst),
-
có
chất vôi (contains calcium),
-
hoặc
nếu nước tiểu có máu,
-
hoặc
áp huyết bịnh nhân cao hơn bình thường,
nên tìm đến
một bác sĩ chuyên khoa về thận (pediatric nephrologist) để theo dõi
và điều trị nếu cần.
Nói tóm
lạI, chưa nên nghĩ đến chuyện mổ lấy nang ra. Nếu lo lắng nên
làm sono lại sau một thời gian theo dõi. Nên nhờ một bác sĩ nhi
hoặc nội khoa.lập hồ sơ bịnh lý rỏ rang và theo dõi có định
kỳ.
Theo tôi nghĩ
giải phẩu không phải là bước đầu tiên để đối phó với
bịnh này.
BS Hồ Văn
Hiền
30 tháng 8 năm
2005
Bướu
giáp nhân (thyroid nodule) thùy phải, cháu gái 15 tuổi.
Trả lời Ông
Thái Vĩnh Tường (Ninh Thuận) :
Con gái 15
tuổi, bươu giáp nhân (thyroid nodule) thùy phải.
Tuyến giáp
trạng là tuyến thyroid hình như con bướm, mà hai cánh hai bên là
hai cái thùy phải hoặc trái., tuyến nằm trước cổ, trước yết
hầu. Trong một số trường hợp , tuyến bị kích thích thái quá
do một nguyên nhân nào không rõ,làm nổi lên một cục nodule ;
bịnh nhân ở đây nổi lên một nodule bên thùy phải. Bà nội
bịnh nhân đã mất từng bị bướu giáp.
Bịnh nhân
từng được chữa bằng levothyroxine để giảm bớt sự kích thích
tuyến giáp nhưng theo phụ huynh không ảnh hưởng đến tầm cở
của bướu.
Theo dỏi
bịnh này cần BS Nhi khoa, BS chuyên về tuyến nội tiết trẻ
em (pediatric endocrinologist) cọng tác với
BS giải phẩu.trẻ em (pediatric surgeon) cùng phòng xét nghiệm
tốt. Ngay về những thử nghiệm như thử máu, siêu âm, quang
tuyến, chất lượng của các kết quả cũng tùy nơi, tùy người
phụ trách phòng thí nghiệm có quen thuộc với loại xét nghiệm khá
phức tạp này hay không, có chuyên về những đặc điểm của
bịnh trẻ em không.
Đề nghị
phụ huynh em trực tiếp hỏi ý kiến của BS đang theo dỏi em về
bịnh của em cũng như về giới hạn của địa phương của mình..
Theo tôi nghĩ,ngoài
cách dùng thuốc và theo dõi định kỳ, nếu phụ huynh chưa yên tâm,
và nhất là nếu bướu cổ càng lúc càng to, chúng ta cần tìm cách
loại bỏ khả năng bướu độc, có nghĩa là cần định bịnh chính
xác xem có phải là ung thư không. Phụ huynh có thể bàn với BS
về thủ thuật dùng kim nhỏ chích vào bướu và hút ra để thử
thịt (Fine Needle Aspiration Biopsy, FNAB) là thủ thuật nhẹ nhàng
nhất, nhưng lại khó làm ở bịnh nhân nhỏ tuổi và ít người có
kinh nghiệm về thủ thuật này ỏ bịnh nhân nhi khoa. Nếu cần thì
Bs giải phẩu có thể đề
nghị thử thịt ( excisional biopsy) tức là lấy bướu ra ngoài để
thử. Nói chung , nên tìm đến những trung tâm có kinh nghiệm về
tuyến giáp và có số lưu lượng bịnh nhân lớn vì chữa những
trường hợp này tùy thuộc về khả năng và kinh nghiêm rất chuyên
môn thường những bịnh viện nhi đồng lớn mới có.
BS Hồ Văn
Hiền.
10-05-04
Wilson’s
disease.
Trường hợp Ông Nguyễn văn
N. ở Phần lan viết thư hỏi về người con 28 tuổi bị bịnh
Wilson.
Ông N. viết một bức thư
chi tiết về tình trạng người con trai. Tôi sẽ xin phép Ông N.
trích ra đây một số đoạn . Lý do là trường hợp này có thể
giúp ích cho nhiều người nhận diện sớm được triệu chứng của
bịnh này lúc mới xuất hiện, và nếu mình "đề cao cảnh giác’
, hay như người ta nói trong Anh ngữ, có mức chỉ số nghi ngờ cao
(high index of suspicion), có thể gợi ý bác sĩ , giúp định bịnh sớm
hơn là trường hợp này và có những biện pháp trị liệu sớm ,
giúp giảm thiểu các hậu quả của căn bịnh.
Bịnh Wilson là một bịnh
di truyền của sự biến dưỡng chất đồng (copper, cuivre). Bình thường
cơ thể chúng ta cần những lượng đồng rất nhỏ, tựa như trường
hợp cơ thể cần những lượng sinh tố (vitamin) nhỏ, mới hoạt
động bình thường được. Nếu nhiều đồng quá trong cơ thể thì
lá gan có bổn phận bài tiết đồng vào trong mật (bile) và được
thải ra ngoài. Trong trường hợp bịnh Wilson, vì một điểm bất
thường trên di thể (chromosome số 13), tế bào gan không bài tiết
đồng ra mật được,chất đồng ứ đọng trong gan, làm hư hại tế
bào gan , gây gan lớn, gan xơ, vàng da… Sau đó mức đồng càng
lên cao nữa thì sẽ tích tụ ở thận, hệ thần kinh và mắt.
Những triệu chứng chính
phát xuất từ sự hư hại các bộ phận trên :
1)Gan:
Bịnh gan làm vàng da, hoặc
da ngâm đen , gan lớn ,xơ gan (cirrhosis), chảy máu vì gan yếu cơ
năng giảm , ói ra máu vì máu khó đông. Theo thư của bà N.,
"con lón năm nay 28 tuổi, lúc còn ở VN đi học lớp 7 (chừng
12 tuôi), về sức khỏe nó ốm yếu, da ngâm đen vì uống thuốc loại
gì đó, bác sĩ nói khoảng 15-16 tuổi thì da nó trở lại bình thường.
Sau đó không lâu, (năm 1989) vượt biên qua đảo Bidong, bác sĩ không
tìm ra căn bịnh,”mà chỉ nghĩ nó bị suy dinh dưỡng thôi.".
Tôi đoán có thể những dấu hiệu thay đổi màu da, suy dinh dưỡng
có thể là những dấu hiệu cho biết gan của bé đã bị bịnh từ
đó nhưng khó phân biệt vì tình trạng suy dinh dưỡng thật sự
trong trại tị nạn đi đôi với triệu chứng của bịnh gan. Trong
những điều kiện xã hội bình thường, với nền y tế tốt hơn,
nếu đi khám và bác sĩ cảnh giác hơn về bịnh Wilson, có thể
phát hiện sớm hơn và chữa trị sớm hơn (tuy nhiên ta cũng thấy
đây là một bài toán rất khó, vì ngay sau khi đã đến một nuờc
tiên tiến như Phần Lan, ba tháng sau mới tìm ra bịnh).
2) Hệ thần kinh:
Yếu tố chính là các cử
động cố ý (voluntary movements ) càng ngày càng khó khăn, các triệu
chứng tâm thần (psychiatric symptoms) và thay dổi tính tình. Trường
hợp con ông N., ông viết " Nhưng càng ngày (tình trạng cháu)
càng xuống dần, lúc đầu xách nước rửa chén tiếp gia đình
được , nhưng sau đó làm không được , ăn cơm cầm đủa được,
sau đó lại không. Rồi sau đó phải đút giúp cho nó ăn và đi phải
dìu đi nếu không thì bị té. Tháng 10/91 đi qua Phần Lan định cư
đến phi trường phải đi vào bịnh viện cứu cấp, và ba tháng
sau mới tìm ra căn bịnhWilson’s. Nó bị phân nửa co cứng , tay
chân cứng (bên trái) không hoạt động bình thường như bên phải"..
có thời gian phải đi xe lăn.”
3)Thận:
Thận hư, và có thể suy
luôn (renal failure), cần lọc máu hoặc thay thận.
4) Mắt:
Chất đồng tụ chung quanh
giác mạc (cornea) và nếu bác sĩ chuyên khoa mắt khám sẽ thấy một
vòng tròn màu nâu bọc chung quanh tròng đen gọi là Kayser- Fleisher
ring. Đây là một dấu hiệu tương đối dễ tìm thấy, không cần
phòng thí nghiệm phức tạp , nếu nghi bịnh này, có thể tham khảo
với bác sĩ mắt để giúp định bịnh sớm va chữa trị sớm.
Về trị liệu, Ông N. có
cho biết thêm: "Sau khi tìm ra căn bịnh,và cho dùng thuốc thì căn
bịnh giảm dần và nay thì đi dược nhưng dễ bị té vì không
cân bằng được. Thuốc uống có Penicillamin , Helsevit và
Trileptal".
Penicillamin là một thuốc
thuộc loại copper-chelating agent, nghĩa là một yếu tố giúp cho cơ
thể thải ra ngoài , bài tiết chất đồng ra nhanh hơn.Chất đồng
được thải ra trong nước tiểu và tác dụng đầu độc của nó
do đó giảm xuống. Trileptal là thuốc trị làm kinh, co giật. Người
ta cũng cung cấp một số thực phẩm nên tránh vì có nhiều chất
đồng : gan thú vật, cua , sò , hến, nhất là tôm hùm (lobster),
tron các trái cây, chỉ có avocado là có chứa khá nhiều đồng.
Ngoài ra, bịnh nhân được
điều trị về vật lý trị liệu, tập nói, săn sóc răng miệng,giúp
đở để hoạt đông sinh hoat ban ngày. Theo lời ông N. , từ năm
91-97 có bị phong giựt (epilepsy) và từ năm 2000 thì bịnh phong giựt
nặng hơn. Bà viết thư cho chị Minh Phượng hỏi xem có bác sĩ thần
kinh nào để xin ý kiến về vấn đề co giật này.
Theo yêu cầu của chị Minh
Phượng tôi có xem xét kỷ lưởng hồ sơ của Bà Ni chuyển qua
Và tôi nghĩ rằng con ông
Ni đang được điều trị tại một trong nh?ng xứ có nền y khoa
xã hội tiến bộ nhất thế giới. Các bác sĩ ở Phần Lan đang làm
những gì có thể thực hiên được, bất cứ ở đâu, kể cả
bên Mỹ. Theo như báo cáo về tình hình phục vụ bịnh nhân mà
ông Ni gởi kèm theo, bịnh nhân được nhiều chuyên viên Đại học
Helsinki săn sóc và theo dõi về y khoa, về răng miêng, vật lý trị
liệu, về phát âm (và bịnh nhân nói được ba thứ tiếng) cũng
như về sinh hoạt xã hội. Đây thật là một điểm son của nến
y tế Phần lan, chỉ một nước dân số nhỏ hơn Việt nam nhiếu mà
có thể săn sóc, chu cấp cho một người tỵ nạn thiểu số chu đáo
và tận tình như vây.
Theo yêu cầu của chị Minh
Phượng, tôi chỉ xin có những lời bàn trên để giúp gia dình và
bịnh nhân có thể hiểu thêm về bịnh này . Dù nhân viên y tế Phần
lan đã dịch mọi thứ ra tiếng Việt, tôi nghĩ có thể một bác sĩ
người Việt nam có thể làm sang tỏ vấn đề hơn đôi chút và
giúp cho gia đìng cọng tác dễ dàng hơn với mạng lưới y tế địa
phưong.
Mục đích thứ hai là
trình bày cho thính giả của đài VOA một số điểm nên biết về
bịnh Wilson.
Tuy là một bịnh hiếm, chỉ
30.000 người mới có một người bịnh, cũng có thể ước tính
ở Việt nam có chừng hai ba ngàn người mắc bịnh này.
Nếu bịnh nhân cũng như nhân
viên y tế nghĩ đến bịnh Wilson lúc trẻ em có những triêu chứng
gan không giải thích được , hoặc đi đôi với những triệu chứng
thần kinh hoặc tâm thần và dùng những biện pháp khá giản dị
như khám mắt, thử máu (đo ceruloplasmin) tương đối khá phổ cập
thì hy vọng có thê truy tầm bịnh lúc mới phát.
Điểm quan trọng là nếu
định bịnh càng sớm thì kết quả chữa trị càng khả quan, và
cách chữa trị bằng thuốc và kiểm soát thức ăn uống tương đối
giản dị.
Ngược lại càng trể thì
càng khó đảo ngược các triệu do tổn hại thần kinh, gan và thận.
Bịnh này là một bịnh di truyền do một cả cha và mẹ truyền qua
em bé , nghĩa là cả hai bên đều có một gene (gien, di thể) bất
bình thường trên chromosome (di thể) số 13 (autosomal recessive
transmission).Người ta khuyên các trẻ em trên 3 tuôi cùng cha và mẹ
(nghĩa là anh em ruột), dù đang mạnh khoẻ, cũng nên đi khám và thử
nghiệm (đo chất ceruplasmin trong máu) xem có mang mầm bịnh hay
không, để chữa trị càng sớm càng tốt ( nghĩa là dùng
pecillinamine và ăn uống những thức ăn có lượng đồng thấp, tránh
gan , cua, sò , hến, tôm hùm).
Xin chúc em Ph. càng ngày
càng hồi phục và chúc gia đình em may mắn.
5/26/05
Cryptorchism
Trường hợp cháu trai mười ba tuổi có
một dịch hoàn còn nằm cao trong háng. (undescended testis).
Trong đa số trẻ mới chào đời, hai
dich hoàn đã di chuyển từ bụng chạy xuống nằm trong bìu dái.
Trong 3-6% trường hợp, một hoặc cả hai dịch hoàn còn ở trên
cao, không sờ thấy được trong bìu dái, tiếng anh gọi là
cryptorchism, dịch nghĩa đen là dịch hoàn ẩn.
Sau 12 tháng tuổi còn chừng 1-2 % trẻ
còn mắc chứng này, nghĩa là số còn lại tự nhiên khỏi.
Ở Mỹ hiện nay, đại đa số các em đều
được chữa rất sớm nếu một hoặc hai hòn dái không xuống nằm
trong bìu dái sau một thời gian chờ đợi vài tháng (từ 6 đến 12
tháng). Nói chung người ta chữa các bé dịch hoàn ẩn này trước
tuổi 18-24 tháng. Những lý do nêu ra như sau:
-
Tăng khả năng có con khi trẻ trưởng
thành: hết 75% đàn ông bị hiếm muộn (infertility) nếu hai dịch
hoàn đều ẩn (bilateral cryptorchism),50% hiếm muộn nếu bị một
bên thôi.Người ta hy vọng nếu đem dịch hoàn xuống bìu dái sớm,
dịch hoàn không chịu ảnh hưởng không tốt của thân nhiệt
(sức nóng trong cơ thể) nên cơ năng sản xuất tinh trùng tốt
hơn, khả năng có con sẽ tốt hơn, tuy nhiên điểm này chưa
được chứng minh dứt khoát, một phần vì có lúc cơ năng của
dịch hoàn đó cũng đã kém sẳn rồi, và ngay cả sau khi được
giải phẩu kéo xuống từ nhỏ hòn dái bên được mổ cũng nhỏ
hơn bên kia nhiều lúc người con trai trưởng thành. Trường hợp
bịnh nhân ở đây dịch hoàn trái dài 9.6mmx20.6mm và phải
10.3mmx23.1mmlà nhỏ hơn mức trung bình nhiều (34mm+-8mm) so với
tiêu chuẩn của Mỹ, có thể khác với tiêu chuẩn Á đông.
-
Giảm cơ nguy bị ung thư dịch hoàn
sau này. Ở nam giới , cứ 1000 người sẽ có hai người trước
sau cũng bị ung thư dịch hoàn, ở nam giới bị dịch hoàn ẩn,
cứ 80 người sẽ có 1 người bị ung thư dịch hoàn, nghĩa là
5-10 lần thường gặp hơn. Ở người mà dịch hoàn nằm thật
cao trong bụng (intraabdominal), cơ nguy ung thư còn cao hơn nữa
(5%). Nếu đem những dịch hoàn này xuống bìu dái trước 10 tuổi
, khả năng ung thư được giảm xuống, nhưng cũng không chắc
chắn.
-
Ngoài ra nếu đem dịch hoàn xuống
bìu dái, người đàn ông có thể được chỉ dẫn để tự khám
dịch hoàn theo định kỳ , nếu thấy có sưng lên hoặc có gì
lạ thì đi khám bác sĩ để coi lại, do đó truy tầm ung thư dịch
hoàn giản dị hơn.
Một số bác sĩ chữa bằng thuôc kích
thích dịch hoàn (human chorionic gonadotropin), chích thịt từ 3-15 mũi.
Một trong những phát đồ điều trị cho trẻ trên 6 tuổi là
chích 1000 đon vị quốc tế (IU) 2lần mỗi tuần trong 5 tuần . Hiệu
nghiệm trong chừng 10%-55% trường hợp tùy theo khảo cứu. Một thuốc
khác là Nafarelin (Synarel) hoặc Buserelin.Hai thuốc này thuộc loại
gonadotropin releasing hormone (GnRH), là hormon kich thich tuyến não thùy
(pituitary gland, hypophysis), tuyến nào thùy sau đó tiết hormon (LH và
FSH ) kích thích dịch hoàn.Thuốc này tiện ở điểm không cần
chích mà xịt vào mũi (nasal spray) nhiều lần một ngày, trong nhiều
ngày, cần được bác sĩ chuyên môn hướng dẫn và chỉ cho phép
dùng ở Âu Châu, ở Mỹ không được chấp thuận.
Đa số bịnh nhân ở Mỹ hiện nay chữa
bằng giải phẩu, nghĩa là rạch ở hang em bé, kéo hòn dái xuống
thấp và neo lại (orchipexy) đồng thời sửa luôn thoát vị (hernia)
đi kèm nếu có .
Tuy nhiên đối với người lớn mắc chứng
dịch hoàn ẩn, các khảo cứu cho thấy đem hòn dái xuống bìu dái
không giúp cho sự phòng ngừa ung thư cũng như truy tầm ung thư. Cho
nên đối với người lớn, theo sách vở y khoa Mỹ hiện nay người
ta không cần chữa , không cần mổ. Nếu, sau khi dậy thì (after
puberty), dịch hoàn còn nằm trong xoang bụng, có thể bác sĩ sẽ đề
nghị mổ lấy hòn dái này bỏ đi (orchectomy) để tránh hậu hoạ
(biến chứng thành ung thư).
Cụ thể trường hợp em 13 tuổi, ở
ranh giới hai trường hợp trẻ con và người lớn, tương đối khó
dứt khoát, tùy ý của bác sĩ giải phẩu. Bố em hỏi về chữa bằng
thuốc , tôi đã bàn về các thuốc chích và xịt ở trên. Tuy
nhiên tôi thiển nghĩ không có lợi đáng kể và không hiệu nghiệm
lắm dù bịnh nhân có khả năng mua thuốc đi nữa.
Có cần và có nên mổ để đem hòn dái
xuống thấp hơn không? Như trên đã nói, có lẽ cái lợi không nhiều
vì đã quá trể và dịch hoàn cũng nằm ngoài bụng, ở háng, khả
năng ung thư cao hơn người thường từ 5-10 lần, nghĩa là thay vì
một ngàn người có 2 người bị thì nay 1000 người có 10-20 người
bị. Dịch hoàn nằm ở háng (inguinal canal) không nguy hiểm như hòn
dái còn nằm sâu trong bụng( intraabdominal) có khả năng biền thành
ung thư cao hơn. Mổ để đem dịch hoàn xuống cũng không làm giảm
nguy cơ ung thư.Bác sĩ có thể muốn mổ vì lý do "thẩm mỹ"
hoặc tâm lý hoặc để giúp bịnh nhân tự truy tầm ung thư dễ
hơn, hoặc bác sĩ có lý do để nghĩ rằng giải phẩu tốt hơn là
để yên.
Tóm lại, nếu không mổ bịnh nhân cũng
không thiệt thòi gì hơn. Tuy nhiên mỗi hoàn cảnh mỗi khác, đề
nghị thân nhân xét những điểm lợi hại nêu trên, xét về những
yếu tố tốn kém, về khả năng bác sĩ mà mình có thể nhờ điều
trị, và bàn cải với bác sĩ giải phẩu tại địa phương mình.
BS Hồ Văn Hiền.
05/12/05
Trả lời trường hợp thiếu
nữ 15 tuổi thích mặc đồ con trai.
Vấn đề giới tính là một
vấn đề tế nhị, rất phải cẩn thận lúc bàn đến, nhất là
lúc bàn đến một trườing hợp cá biệt trên một diễn đàn
công cọng. Cho nên tôi chỉ xin cố gắng nhận xét khách quanvề những
điểm nêu ra trong câu hỏi và sẽ không đưa ra một phê phánnào về
đạo đức hay luân lý. Chúng ta nên nhớ rằng, tùy bối cảnh văn
hóa (hiểu theo nghĩa lói sống, tập tục) từng nơi, trong đó có
những yếu tố xã hội, tôn giáo, trường phái ngay cã chính trị
mà câu trả lời có thể khác nhau khi bàn về giới tính và nhất
là về đồng tính luyến ái (homosexuality).
Một thiếu nữ thích mặc
đồ con trai có thể là một chuyện thường tình đối với một số
người.Cũng như ở Việt nam ta thì từ thời Minh Mạng bắt buộc
đàn bà phải mặt quần, trong lúc trước đó theo truyền thống
thì đàn bà mặt váy. Ở Mỹ chẳng hạn, quần jeans trước đây
dành cho đàn ông, lần lần các cô các bà mới xem jeans như là một
mốt của phái nũ. Về áo quần đi làm việc cũng vậy, bộ
business suit (áo khoát, quần dài tây)của đàn bà, bắt chước theo
đàn ông cũng mới trở thành phổ biến từ ngày đàn bà tham gia lực
lượng lao động càng ngày càng nhiều. Ngoài ra một số cô gái mặc
đồ đàn ông vì nghĩ rằng như vậy gây chú ý nhiều hơn.
Ngay những người thật sự
luôn luôn chuộng áo quần của phái bên kia và thấy khoái cảm
lúc ăn mặt như thế,, gọi là transvestite, thì đây cũng không
phải là một yếu tố đủ để kết luận là người đó có
khuynh hướng tính dục (sexual orientation) hướng về những nguời cùng
giới tính. Transvestites là những người thuộc nhóm transgendered,
tức là "xuyên giới tính", những người muốn đóng vai
trò khác với giới tính cơ thể học (anatomic gender) hoặc di truyền
của mình, có nghĩa là bộ phận , than thể thì phái này mà cứ
nghĩ mình là phái kia. Ngay những người transgendered này, một số
vẫn có chiều hướng tình dục thiên về phái kia (heterosexual), một
số đồng tính luyến ái (homosexual)và một số thì thích cả hai
phái (bisexual).
Về điểm cô gái 15 tuổi
thích gần gủi, chuyện hôn hít người đồng phái thì cũng không
có giá trị thuyết phục lắm. Tùy theo xã hộI,phụ nữ có những
cách biểu hiện sự trìu mến, thân mật đối với nhau mà đàn
ông thấy khó chấp nhận, khó chịu vì không quen. Cũng vậy, các
cô thiếu nữ thường hay đi tìm, tiếp xúc, làm quen những người
họ cho là đẹp . Điểm này theo tôi nghĩ có thể xem như là một
hình thức ngưỡng mộ phổ biến dười nhiều hình thức như các
"fans" hâm mộ các tài tử, ca sĩ, một mặt vì a dua theo
các bạn, một mặt do thị hiếu thích cái đẹp, một mặt để bắt
chước. Hầu hết các cô gái chạy theo thần tượng phái nữ hình
như rồi cũng có chồng có con bình thường khi thời thiếu niên
qua đi.
Bây giờ dù chúng ta đi xa
hơn một bước nữa và bàn đến những biểu hiện rõ nét hơn của
tính đồng tính luến ái, những trường hợp thật sự là người
thiếu niên "thí nghiệm với đồng tính luyến ái” (homosexual
experimentations). Chuyện hiếm có này ít xảy ra vì phần đông ở
tuổi nà trẻ rất sợ bị chọc, chê cười và ít khi dám công
khai phô trương thị hiếu về giới tính của mình. Dù các thử
nghiệm này có xảy ra đi nữa ,thì phần đông đây cũng chỉ là một
giai đoạn nhất thời, sẽ qua đi. Theo quan điểm y khoa tại Mỹ hiện
nay, và căn cứ trên những khảo cứu khoa học về tính dục học
của Kinsey và Sorensen, 6% các cô thiếu nữ và 13% phụ nữ Mỹ đã
từng có những thí nghiệm loại này. Trong lúc đó chỉ có số nhỏ
hơn là chừng 4% đàn ông và 2% đàn bà là đồng tính luyến ái
đơn thuần (exlusively homosexual in their behavior and fantasies) (theo AAP
policy statement: Sexual orientation and adolescents PEDIATRICS Vol. 113 No. 6
June 2004, pp. 1827-1832)
Người thiếu niên lúc
14-15 chưa ý thức hoàn toàn vế "bản sắc tính dục
"(sexual identity) của mình một cách dứt khoát, do đó dù có thử
nghiệm đồng tính luyến ái, không có nghĩa thiếu niên đó sẽ
luôn luôn đồng tính luyến ái lúc lớn lên.
Tóm lại, những biểu hiện
làm vị thính giả nghi ngờ là dấu hiệu đồng tính luyến ái ở
một thiếu niên có vẻ không có tính cách thuyết phục. Thiết nghĩ,
theo quan niệm y khoa hiện nay, có xu hướng đồng tính luyến ái
hay không là một hậu quả sinh học chứ không phải do chọn lựa
cá nhân. Kết án, kỳ thị, bêu xấu hay nghi oan cũng đều có những
hậu quả không tốt, đôi khi không lường được.Tuy nhiên phải
phân biệt hai điểm khác nhau: xu hướng tính dục (sexual
orientation) là ngoài ý muốn của mình, còn cách biểu hiện , biểu
lộ, thực hiện sự lộ cuốn tính dục (sexual behaviour), ví dụ
mình bày tỏ cảm tình ra sao, mình có lang chạ bạ đâu lấy đó
hay không, mình có đi ra ngoài lễ giáo hay không, mình có lập gia
đình hay không, có con hay không , đều là những quyết định có
do lựa chọn cá nhân, tùy theo nếp sống, giáo dục gia đình, tín
ngưỡng, luật pháp và tập quán của mỗi xã hội. Thiết tưởng
vai trò của gia đình và phụ huynh cũng như những nhà giáo dục
là nằm trong lãnh vực này, nghĩa là giúp cho các em, dù có xu hướng
tính dục ngã nào đi nữa, có một chỗ đứng để nuôi dưỡng ý
chí, tinh thần trách nhiệm, trưởng thành, phát triển con người mình
và đóng góp trong gia đình và xã hội của mình.
Ngày 17 tháng 3 năm 2005\
Bịnh thiếu
chú ý và tăng hoạt động ở trẻ em.
Trường hợp
trình bày ở đây rất thường gặp trong nhi khoa hiện nay. Trước
đây, nhất là ở Việt nam chúng ta, nếu đứa trẻ lơ đễnh, không
chăm chú nghe thầy giảng trong lớp, hoặc làm cẩu thả, không biết
tổ chức cách làm việc của mình, thì thường được thầy phê
phán rất nặng trong học bạ với những tiên đoán rất bi quan về
tương lai cũng như nghề nghiệp của em về sau này. Cũng như thế,
một số trẻ tuy lanh lợi, lại làm như có quá nhiều năng lực
trong mình, ngồi trong lớp thì nghiêng bên này ngã bên kia, hết vẽ
nguệch ngoạc lại xếp tàu bay, bắn mũi tên vào bạn cùng lóp,
nói chuyện liên miên, người khác chưa nói xong đã trả lời hoặc
xen vào nói hớt. Những trẻ này thường sớm muộn sẽ bị biện
pháp kỷ luật và khó học xong học trình trung học, lắm khi còn bị
cha mẹ đánh đập tàn nhẫn , tuy không mang lại kết quả nhiều.
Theo quan niệm
y khoa hiện nay, một số lớn những cháu này có những dấu hiệu
điển hình của một bịnh gọi là chứng thiếu chú ý và tăng hoạt
động. Việc xếp loại này có thể chính xác cũng có thể bị
phê phán là giả tạo như chúng ta sẽ bàn sau, nhưng ít lắm cũng
tránh đỗ lỗi lên đầu đứa bé về một hoàn cảnh mà chúng
không tự sửa được, nhà trường và cha mẹ không làm được gì
nhiều , đôi khi còn làm tồi tệ hơn . Can thiệp bằng y khoa, tức
là thuốc men và tâm lý giúp cho một số lớn những trẻ này
không bị học đường bỏ rơi và hy vọng thành đạt nhiều hơn
sau này.
Tuỳ theo thống
kê khác nhau, cứ một trăm đứa trẻ thì có chừng hai đến năm
đứa sẽ mắc chứng làm chúng lơ đễnh và ngồi đứng không
yên, theo danh từ khoa học là attention deficit disorder with
hyperactivity disorder(ADD-H), chúng tôi tạm dịch theo nghĩa đen là
chứng thiếu chú ý đi đôi với tăng hoạt động.
VOA: Xin bác sĩ cho biết
thường chứng này bắt đầu như thế nào?
Ngay từ lúc
còn nhỏ, theo tiêu chuẩn là từ lúc dưới 7 tuổi, em bé được
tiếng là hay phá. Thay vì đi dứng từ tốn, từ lúc biết đi, cháu
lại chạy đùng đùng khắp nhà, kể cả nhà người lạ lúc ba mẹ
cháu thăm viếng người ta. Cháu nhảy từ món đồ chơi này qua
món khác, đang đu cánh cửa thì lại chạy qua phá hồ cá, lại đổi
qua chọc con chó, rồi lại nắm tóc em bé gái, vân vân..Cháu thích
ngồi xem ti vi, nhưng vừa xem vừa chọc đứa này phá đứa kia, chạy
lui chạy tới chứ không chăm chú lâu như những trẻ khác. Lúc đi
học vườn trẻ (nursery) cháu có vẻ hoạt bát, ăn nói khôn ngoan
không thua gì các trẻ khác cùng lứa, chỉ tội ưa phá phách và
thiếu kiên nhẫn.
Năm tuổi, cháu
lên mẫu giáo (kindergarten) cô giáo Mỹ viết thơ mời cha mẹ cháu
đến trường họp, khen là cháu khá thông minh, giỏi toán , nhưng có
điều quá lơ đễnh, thiếu chú tâm và hay phá phách quá nên đề
nghị cho cháu ở lại lớp. Ðồng thời cô giáo cũng gợi ý nên
cho cháu khám bác sĩ để xem có thể cho cháu uống thuốc được
không. Cha mẹ vẫn tưởng đây chỉ là một vấn đề của trường
học , không ngờ phải đi khám bác sĩ. Bác sĩ khám, định cho uống
thuốc thần kinh, cha mẹ lại e ngại sợ có hại cho thần kinh
cháu, lại thôi không chịu. Nhưng thầy giáo không đửôi, nhưng bắt
cháu mất một năm ở lại lớp, bố mẹ nhất định yêu cầu cho
cháu lên lớp một. Lên lớp một, phải ngồi ở bàn học không
được chạy lui chạy tới như lúc kindergarten, lớp lại đông học
trò hơn, bé lại càng hụt cẳng hơn nữa vì thiếu kiên nhẫn và
không ghép mình vào kỷ luật được. Cô giáo lại than phiền, trường
lại mời cha mẹ bé vào, coi như là không thể chấp nhận bé trong
lớp nữa.
VOA: Xin BS cho biết những
nét chính mà bác sĩ dùng để
định bịnh chứng thiếu chú ý và tă ng hoạt động (Attention
Deficit Disorder and hyperactivity ).
Như trường hợp
trên, những trẻ mắc chứng này có những triệu chứng nằm trong
ba nhóm ba nhóm sau, trẻ có thể có nhóm này mà không có nhóm kia,
ví dụ có thể thiếu chú ý, lơ đễnh hơn là năng động quá độ:
1) Tăng
hoạt đông (motor hyperactivity): tay chân lúc nào cũng bận rộn,
từ chuyên chơi đến chuyện phá, "chưa đứng đã ngồi, chưa
đi đã chạy", miệng nói "tía lia".
2) Lơ
đễnh, thiếu chú ý (inattentiveness), không theo dõi, không ngồi
yên , để tâm trí vào một công việc, đề tài . Nói một cách
khác, tầm chú ý quá ngắn (short attention span). Bé có thể có khả
năng chú ý vào một đôi công việc mà cháu đặt biệt thích (như
xem truyền hình, chơi trò chơi máy diện tử), nhưng những việc
thường một đứa trẻ phải làm (dù không muốn đi nữa) như học
bài làm bài, làm chuyện nhà thì các cháu này không đủ ý
chí thúc đẩy (motivation) để cố gắng làm được.
3) Nóng nảy:
Kém thận trọng, không cân nhắc, theo xu hướng nhất thời
(impulsivity). Lúc nhỏ, bé thấy cái gì sờ mó, "phá" cái
đó không nhĩ tới hậu quả bị la, bị phạt; đi học thì làm
bài , viết bài cẩu thả, chỉ cầu cho xong việc, thật nhanh. Lớn
lên tính nóng nảy, dễ bị tan nạn hoặc vi phạm kỷ luât học
đường.
VOA: Ở Mỹ một
số người cho rằng quá nhiều trẻ được định bịnh thiếu chú
ý và e ngại phải dùng thuốc thần kinh để chữa cho quá nhiều
trẻ em nghi là mắc chứng này?
Ðịnh bịnh
ADDH là một nghệ thuật, có nghĩa là một phần theo chủ quan,
không hoàn toàn căn cứ trên một thử nghiệm hay trên một hiện tượng
dễ đo lường như các trường hợp bịnh lý khác. Những thử nghiệm
tâm lý đo khả năng chú ý , chăm chú (performance test) hoặc những
thử nghiệm phức tạp như điện đồ não (EEG), chụp hình cọng hưởng
từ trường (MRI) có vẽ không giúp ích đáng kể.
Gần đây,
Hàn lâm viện Nhi khoa Mỹ (AAP) cũng đưa ra một số hướng dẫn
cho bác sĩ định bịnh chính xác và trị liệu chính xác hơn. Trước
hết những triệu chứng như thiếu chú ý và náo động có thể do
những nguyên do khác. Ví dụ đứa trẻ có thể bị kém thính giác
(lảng tai), mắt không thấy rõ (cận thị, loạn thị),..làm cháu
không theo dõi lớp nên lơ đễnh. Ở Việt nam có những nhiễm độc
về môi trường như nhiễm độc chì, thủy ngân, xăng có thể làm
cháu kém tĩnh táo. Ở nhà ồn ào, thiếu ngủ, hoặc phải làm việc
nhiều ở nhà như coi tiệm, trông em.. bị quá lo lắng (anxiety), hoặc
cháu đang xài drug , hoặc uống thuốc có chất kích thích như cà
phê, hút thuốc lá, hoặc bị trầm uất (depression), hoặc bị rối
loạn về tâm tính, tánh ưa đối nghịch với những người trên
mình (conduct disorder, cần giáo dục đặc biệt), rối loạn khả
năng học tập, tiếp thu (learning disabilities, cần giáo dục đặc
biệt ở trường thay vì dùng thuốc chữa)),..…Chúng ta cần nhấn
mạnh điểm này vì nếu chúng ta không cẩn thận sẽ không tìm tận
gốc lý do của những khăn của em mà chỉ vội vã cho em uống thuốc.
Mặc dù những
quan diểm chống đói không muốn gán cho trẻ thiếu chú ý và năng
động là những người mang một căn bịnh y khoa thật sự (chứng
bịnh ADDH), thật sự phần lớn những trẻ này có vẻ như có những
rối loan thật sự về sinh học (biological disorders) trong hệ thần
kinh của chúng. Có thể những rối loan này bị ảnh hưởng bởi
những yếu tố di truyền (genetic factors) , trong một số ít trường
hợp khác ADDH có thể gây ra do tổn thương ở hệ thần kinh (như
chấn thương, nhiễm trùng). Một số người cho rằng thức ăn có
nhiều đường hoặc các chất màu nhân tạo (artifical food dyes) gây
ra chứng này hoặc làm chứng này nặng thêm. Nói chung, những kết
quả nhanh chóng và khả quan lúc dùng thuốc như Ritalin để trị bịnh
là một bằng chứng gián tiếp rằng hệ thần kinh của những trẻ
này có những trục trặc thật sự. (Người ta nghi rằng các trục
trặc này ở mức các neurotransmitters trong phần trước của bộ
óc)
Tóm lại , dù
muốn dù không, phụ huynh, giáo viên cũng như bác sĩ của em, đứng
trước một vấn đề phải giải quyết là làm sao cho em "học
được", cũng phải đi tới cái thế phải xem xét em có chứng
ADDH hay không và do đó dùng thuốc hay tâm lý trị liệu cùng các
biện pháp cần thiết để giúp đỡ cho em.
VOA: Xin BS cho
biết đi gặp bác sĩ sẽ khám như thế nào?
Ðứa trẻ
lúc đến phòng mạch bác sĩ nhi khoa chỉ ở đấy không bao lâu,
vài chục phút là nhiều. Bác sĩ có thể khám để xem em bé thể
chất có gì bất thường hay không; ví dụ như trẻ có thể lơ đễnh
vì cháu điếc không nghe rõ những gì thày cô nói, hoặc cháu
không ngồi yên vì cháu bị dị ứng nghẹt muĩ, mẹ cháu cứ cho
cháu uống thuốc cảm kích thích cháu kinh niên. Bác sĩ nếu quan sát
bé nhiều lần có thể thấy em hay phá, nói nhiều, thế thôi. Bác
sĩ cần đến sự nhận xét của thầy, cô giáo và của cha mẹ là
những người thường xuyên có cơ hội quan sát bé trong nhiều
hoàn cảnh khác nhau.
Do đó phần
phỏng vấn cha mẹ và thầy giáo có lẽ là phần quyết định nhất.
Lắm khi, để tiện việc phỏng vấn sơ khởi, người ta đưa cha mẹ
thầy cô một số câu hỏi in sẳn (questionnaire), để đánh giá sơ
lược các triệu chứng.
VOA:
Vậy thì nên uống thuốc hay không uống thuốc:
Như trên đã
nhắc tới, không phải ai cũng đồng ý hoàn toàn rằng ADDH là một
chứng bịnh, và hơn thế nữa một bịnh cần chữa. Một số người
cho rằng đây chỉ là một cố gắng của một xã hội muốn đồng
hóa đời sống tinh thần với những hiện tượng sinh học của bộ
óc, muốn gò ép con người, nhất là những đứa trẻ vào những
tiêu chuẩn và lề lối sống đồng điệu của xã hội đòi hỏi,
vùi dập những tư tưởng hoặc những lối sống lập dị, hoặc
hơi khác thói thường. Tuy nhiên càng ngày các khảo cứu khoa học
càng đi gần đến kết luận là ADDH là một bịnh thật sự, được
giải thích bằng nhưng rối loạn trong sinh lý hệ thần kinh (
neurophysiological disturbances).
Phần đông
y giới hiện nay công nhận nhu cầu chữa trị trên nhiều mặt:
-
Dùng thuốc: Hai thuốc
thường dùng là methylphenidate (tên thương mại là Ritalin) và
amphetamine (Adderall). "Ritaline" phổ biến hơn cả.
Amphetamine dễ bị lạm dụng (drug abuse) hơn. Bình thường , đây
là những thuốc kích thích hệ thân kinh (central nervous system
stimulant); ngược đời thay dùng cho trẻ bị ADDH, chúng lại
làm cho đứa trẻ dịu lại, bớt năng động, bớt băng hăng,
bớt táy máy, bớt phá và có khả năng tập trung nhiều hơn vào
công việc (làm bài, việc nhà..). Chúng dễ dạy hơn và thay
vì "cứng đàu cứng cỗ, la mắng cũng như "nước đổ
đàu vịt", thì nhờ uống thuốc có thể trở nên nhạy cảm
hơn, biết buồn, xấu hổ lúc bị la rầy. Thuốc thường được
xài thử (trial) một thời gian xem có hợp và có hiệu nghiệm
cho em bé hay không, sau đó tiếp tục (có thể vài năm) cho đến
lúc thấy không còn cần thiết nữa. Thuốc có thể làm bỏ
ăn, mất ngủ, sụt cân. Ở Mỹ methylphenidate và amphetamine cần
có BS biên toa, theo dõi hàng tháng vì DEA (cơ quan kiểm soát
các thuốc như ma túy, có thể gây ghiền..) quản lý chặc chẻ
việc dùng các thuốc này. Bác sĩ theo dõi tiến bộ của bịnh
nhân dựa trên phỏng vấn trực tiếp cha mẹ, báo cáo của thầy
giáo.Theo những khảo cứu gần đây, có lẽ dùng thuốc là
có hiệu quả nhất.
-
Gần đây ở Mỹ có ra
một thuốc mới tên là Strattera được chophép xài chỉ định
cho ADDH. Thuốc này không bị xếp vào loại thuốc bị DEA kiểm
soát như là Ritalin. Tuy nhiên kinh nghiệm với thuốc này còn
ít và môt số trường hợp hiếm có thể làm độc gan (liver
toxicity)
-
Dùng tâm lý trị liệu
để biến đổi những khiá cạnh xấu của thái độ, tánh
tình đứa trẻ (như đối nghịch, vô kỷ luật,,)(behaviorial
management); dùng giáo dục đặt biệt (special education) trong
trường học để tạo môi trường và phương pháp giáo dục
thích hợp hơn với hòan cảnh đứa trẻ, Những trị liệu này
cần thực
-
hiện bởi các bác sĩ
tâm lý, nhà giáo và của cả phụ huynh , gia đình bịnh nhân.
Kết luận;
Chứng thiếu chú ý và tăng
hoạt động (ADDH) khá phổ biến ở trẻ em lứa tuổi đi học. Ðịnh
bịnh chứng này là bước đầu đưa đến việc cải thiện hạnh
kiểm. tính tình và sự học vấn của một số em mà trước đây
hầu như các nhà giáo đều phải bó tay bỏ cuộc(ví dụ: đuổi
ra khỏi trường). Dù tranh luận về lợi hại của thuốc kích
thích (stimulant) như Ritalin còn kéo dài, trước mắt, vẫn có những
em cần được giúp đỡ và những cha mẹ đang mong chờ y học đem
đến một giải đáp cho nổi lo âu khắc khoải của họ.
Bác sĩ Hồ
Văn Hiền 01-25-05
Trả lời
về bịnh nhân 14 tuổi bị u sọ hầu (craniopharyngioma):
U sọ hầu, tiếng Anh gọi là cranio-pharyngioma,
là bướu hệ thần kinh thường gặp nhất của trẻ em. Bướu phát
triển từ những tế bào còn sót lại tu thời phôi thai . Bướu nằm
ở phía dưới não bộ, ngang phần tiếp giáp của sọ phí trên và
họng (hầu) phía dưới.
Đây là lãnh vực chuyên môn của
bác sĩ giải phẩu thần kinh. Tuy nhiên vì mục đích thong tin,tôi
chỉ xin có ý kiến tổng quát mà thôi..
Trong chừng 88% các trường hợp ở Mỹ,
các bướu này được giải phẩu lấy ra toàn bộ, và sau 10 năm,
70% những trẻ này sẽ vẫn được tình trạng không bị tái phát
(disease free).
Nếu chỉ giải phẩu lấy môt phần
thôi, người ta dùng xạ trị ( radiotherapy) tức là dùng những tia
X có mang năng lượng cao để chiếu vào vùng u hòng phá hủy những
tế bào u còn sót lại. Xạ trị gíup làm giảm sự tái phát của
u (recurrence) và giúp trẻ sống lâu hơn,nhưng bằng cái giá là các
tia quang tuyến sẽ làm ảnh hưởing, tổn thương đến hệ thần
kinh của bịnh nhân ,nhứt là bịnh nhân còn nhỏ tuổi. Những bịnh
nhân được giải phẩu lấy ra một phần u thôi tất nhiên kết quả
về lâu dài sẽ kém hơn, và tỷ số tái phát cũngnhư biến chứng
nhiều hơn.
Bố của em hỏi các triệu chứng hiện
nay có phải là do bướu tái phát hay không, và có trị khỏi
không, câu hỏi chỉ có các bác sĩ của em ở Chợ Rẫy mới trả
lời dứt khoát được. Tuy nhiên tôi xin có một số nhận xét gợi
ý như sau;
U phát tiển tới mức không thể giải
phẩu hết được và có thể lan ra, đè lên những bộ phận lân cận
như thần kinh mắt (optic tracts), làm em giảm thị giác, đè lên hoặc
ảnh hưởng đến não bộ, tuyến não thùy (hypophysis) làm các tuyến
nôi tiết như tuyến thương thận (adrenal gland) bị suy, có thể
làm huyế áp thấp, đường máu thấp, muối natri máu thấp, ,
không tỉnh táo, kém năng lực vân vân gây mệt mõi. Thiết tưởng
phụ huynh nên tìm cho em một bác sĩ tổng quát hoặc chuyên về nội
tiết ở gần nhà, nhưng có phương tiện thực hiện, theo dõi các
xét nghiệm giản dị như theo dõi các chất điện giải
(electrolytes)trong máu, cơ năng thận, tình trạng dinh dưỡng, định
bịnh các nguyên do tiêu chảy, đánh giá tổng trạng của em. Làm
thế nào để bịnh nhân và gia đình có thể tiếp xúc thường xuyên
dễ dàng, khác với những bác sĩ chuyên khoa của một bịnh vịện
trung ương, tạo một quan hệ thường xuyên với bác sĩ đó để
theo sát tình hình của em tại địa phương mình mà không cần đợi
đến lúc thật nặng mới vào nhà thương lớn can thiệp.
Xạ trị có những biến chứng phụ như
làm mệt mõi, ù tai, ăn uống kém vì ảnh hưởng các quang tuyến
trên não bộ. Nếu có thể nên hỏi trực tiếp các nhân viên phụ
trách trị liệu này về nhữ biến chứngxạ trị , trong lúc chữa
trị cũng như về sau một thời gian, để phụ huynh bớt lo lắng và
đối phò đúng mức sau khi khỏi viện.
Xin chúc phụ huynh em may mắn.
BS Ho van Hien.
Cracking joint,hip click
Trả lời trường hợp bé ba tuổi khớp
xương kêu lúc cử động’
Các khớp xương trẻ nhỏ có thể
gây ra tiếng động răng rắc, lụp cụp , như trường họp một số
người bẻ cho các ngón tay kêu. Tiếng kêu này có nguồn gốc khá
lý thú. Bình thường khớp là nơi hai đầu xương gặp nhau, đầu
xương được bọc bằng một lớp sụn (articular cartilage) và được
nối với nhau bằng những dây chằng (ligaments). Phần hai đầu
xương này được một cái túi bọc lại, gọi là cái bao khớp
(articular capsule), trong bao khớp này, có một chất lỏng để làm
trơn tru gọi là hoạt dịch (synovial fluid), bớt sự ma xát giữa
hai mặt sụn khớp khi khớp xương cử động. Những bộ phận vừa
kể đều góp phần gây ra những tiếng động bình thường hoặc
không bình thường. Điển hình tiếng kêu không bình thường là
lúc trẻ mới sanh, bác sĩ nhi khoa bẻ nhẹ khớp háng (hip joint) ra
vào xem có tiếp lắc cắc, lụp cụp (hip click or thud) phát ra hay
không. Nếu có, người ta nghi khớp háng của cháu có thể không
bình thường , dễ bị trật khớp (subluxation of the hip),và phải
theo dõi bằng siêu âm để trị liệu, tránh tật về sau, chân cao
chân thấp. Một số thiếu niên, đầu gối có thể kêu lụp cụp
vì sụn khớp bị khô, thoái hóa , nhưng bịnh nhân dễ đau đầu gối.
Trường hợp bé , chỉ ba tuổi, có lẽ
bình thường, nếu cháu đi đứng, co duỗi bình thường, không kêu
đau lúc đụng vào và lúc ta co duỗi, nếu hai chân dài bằng nhau,
và nếu trong gia đình không có người nào tật nguyền ở hai
chân. Nguyên do là lúc cháu đang lớn nhanh, xương và các sợi gân
(tendons) có thể phát triển chiều dài ở mức khác nhau, sự cọ
xát gây ra tiếng động nghe được. Một yếu tố khác là lúc ta
co chân, bao khớp được dãn ra và áp suất trong nước bọc khớp
giảm xưống. Trong nước bao khớp này có những khí Cò, nitrogen,
oxygen tan trong đó. Lúc áp suất giảm đột ngột, những bong bóng
khí li ti thoát ra và gây tiếng nổ nhỏ (có thể lớn hơn, như lúc
ta bẻ ngón tay, thợ hớt tóc vặn cổ khách hàng). Tiếng kêu loại
này chỉ được tạo nên một lần, phải đợi một thời gian cho
các khí thành hình lại trong hoạt dịch, mới làm kêu lại được.
Nói tóm lại, nhân dịp này phụ huynh cũng
nên cho em bé đến bác sĩ nhi khoa khám tổng quát để theo dõi sức
khỏe cháu, không nên đợi đến bịnh mới đi khám. Riêng về phần
tiếng kêu từ đầu gối, có lẽ không có gì để lo lắng.
BS Hồ Văn Hiên.
Chứng tự
kỷ (autism)
Trả lời Ông Trần Thanh
Yên ở Cà mau.
Bé trai 7 tuổi, chưa nói
được hoặc chỉ phát âm vài từ không rõ rệt, học chung với những
trẻ 3-4 tuổi, tuy em ít chơi với các trẻ khác và cần giúp đỡ
trong một số sinh hoạt hằng ngày như tiêu tiểu.. Nói chung em sức
khỏe tổng quát không có vấn đề gì đặc biệt , cân nặng và
chiều cao thì thấp hơn trẻ cùng tuổi nhưng vẫn ở mức bình thường.
Khám tai mũi họng bình thường, tôi đoán là người ta đã thử
thính giác, tức là khả năng nghe của em và thấy bình thường. CT
scan não bộ bình thường. Điện não đồ (EEG) có dấu hiệu động
kinh mặc dù em chưa bao giờ co giật hay có những cơn động kinh có
thể quan sát được.
Nói ngắn ngũi thì tôi nghĩ
em bé đã được khảo sát đầy đủ và có lẽ mắc chứng tự kỷ,
tiếng Anh là autism. Bé có những dấu hiệu của chứng này: trở
ngại về ngôn ngữ, ở đây bé không nói được (trở ngại truyền
đạt, communication disorder), phát triển chậm về ý thức, kém về
giao thiệp, chơi đùa với trẻ cùng tuổi và không có khả năng
sinh hoạt độc lập do rối loạn nhiều mặt.
Hỏi: Bịnh tự kỷ được
nhác đến khá nhiều trong các phương tiện truyền thông của Mỹ,
Xin bác sĩ giải thích thêm để thính giả VN ý thức hơn về vấn
đề này.
BS: Định bịnh trên một số
dấu hiệu do cha mẹ kể lại thường là một việc không nên làm,
nhất là trên một trẻ em đã được nhiều người khám và làm thử
nghiệm khá phức tạp và chuyên sâu như bé ở đây. Thêm nữa những
điều tôi nêu ra về bịnh autism đây có thể làm một số thính
giả khác vội đi đến kết luận là con, cháu mình cũng có những
dấu hiệu như vậy và lo âu hoặc định bịnh "tài tử"
cho các trẻ con người khác, điều này có thể có hại nhiều hơn
có lợi.
Tuy nhiên, trong trường hợp
bịnh tự kỷ, chúng ta chưa hiểu nguyên do bịnh cũng nhơ cơ chế
gây ra bịnh như thế nào. Định bịnh gần như là một nghệ thuật
và cần người thầy thuốc có kinh ngiệm về chẩn đoán lâm sàn
(clinical diagnosis) hơn là căn cứ trên những đo lường, xét nghiệm
tân kỳ. Trị liệu đặc trị chưa có và mục tiêu của sự chữa
trị chỉ là nuôi dưỡng, dạy dỗ cho các em bị bịnh được cuộc
sống càng gần với cuộc sống bình thường càng nhiều càng tốt.
Do đó tôi nghĩ rằng điều quan trọng hơn hết là giúp cho phụ
huynh và những người chung quanh bịnh nhân hiểu và ý thức về những
nhu cầu của trẻ bị chứng tự kỷ, một cách bình tỉnh, kiên nhẫn
và hợp lý . Nghĩa là cha mẹ ý thức được về chứng autism, sau
khi đã được bác sĩ chẩn đoán tính tự kỷ,tránh tìm cách chữa
chạy hết nơi này qua nơi khác,lạm dụng các phương tiện thử
nghiệm đắt tiền không cần thiết, không giúp gì cho cách chữa
trị cho bịnh nhân..
Ở Mỹ thì chỉ mới để
ý tới bịnh autism gần đây, nhất là sau khi phim “The Rain Man”
gây chú ý đến chứng bịnh này, qua câu chuyện một bịnh nhân tự
kỷ có khả năng nhớ và toán học kỳ lạ (xin xem câu chuyện sau
bài này về Kim Peek, một bịnh nhân "bác học khờ’ đã làm
"người mẫu"cho Rain Man). Nay thì autism được nhắc đến
rất nhiều và người ta nghi có một bịnh dịch autism xảy ra, tăng
rất nhiều so với 10 năm trước đây. Có một số cha mẹ sai lầm
cho rằng một số chủng ngừa như thuốc MMR gây ra chứng autism,
không chịu cho con mình chủng ngừa, do đó gây nguy hại cho y tế
công cọng. Cũng nên cân nhắc thêm một số chữa trị được nhiều
người đề ra trên TV, báo chí Mỹ có thể tốn kém mà không có căn
cứ khoa học. Điển hình là một phương pháp gọi là facilitated
communications, trong đó những người tự gọi là chuyên gia, rất đắt
tiền , tự nhận họ có khả năng hiểu được những gì bịnh
nhân autism không phát biểu thành lời được và phát biểu thế
cho binh nhân, gây cho người cha mẹ những hy vọng không căn cứ về
khả năng và tiến bộ con mình.
Hỏi: Trong mục đích thông
tin và tăng kiến thức tổng quát của của các phụ huynh, xin giải
thích chi tiết hơn về chứng này.
BS Hiền:
Chứng tự kỷ (autism).
Ở một
số hiếm trẻ con, chứng phát triển chậm về ngôn ngữ là triệu
chứng đầu tiên của chứng tự kỷ. Các bé này có những dấu hiệu
đặc biệt như không bặp bẹ ra tiếng (babble) lúc em bé được
7-8 tháng, hoặc chỉ nói được có ba bốn chữ lúc đã lên ba, ai
hỏi gì thì chỉ trả lời bằng cách lập lại những chữ người
ta hỏi (echolalia), hoặc chỉ dùng những tiếng mà người khác nghe
không hiểu bé muốn nói gì > Trường hợp ở đây thì đã rõ
rang là em không nói được vì em đã 7 tuổi.
Nếu chú
ý hơn, chúng ta sẽ thấy rằng ngôn ngữ chỉ là một mặt của vấn
đề. Bé có vẻ như luôn luôn hững hờ, không muốn và không
thích tiếp xúc với người khác, kể cả người thân thích như
cha mẹ anh em chúng. Lúc còn mới mấy tháng, các bé này không
thích nhìn vào mắt người bồng ẵm, đụng đến chúng thì người
chúng đơ lại hoặc rướn lên, có vẽ như không muốn người ta
đụng chạm tới chúng.
Lớn lên
chúng chỉ muốn chơi một mình, nhìn vào không trung như sống trong
một thế giới riêng biệt của nó, tách rời khỏi xã hội chung
quanh (lack of interest in social relationships). Do đó tiếng Anh mơi gọi
là autism; do chữ autos là tự mình, tiếng Việt dùng gốc Hán Việt
tự (tự mình) để dịch ý này.
Một số
triệu chứng khác có thể có như bé có những động tác bất
bình thường, lập đi lập lại như múa, vỗ tay, búng ngón tay,
quay đĩa đồ ăn xoay tròn lúc ngồi lên bàn ăn. Một số trẻ hầu
như bị ám ảnh bởi một khía cạnh nào đó của một món đồ vật
(như ngửi hít mùi các đồ vật, sờ mó say sưa một cái áo, quần).
Một số trẻ lại chăm chú vào một đồ vật lạ lùng nào đó như
như trường hợp một đứa trẻ chỉ thích sưu tầm cây thọc hầm
cầu, đến nhà ai là chạy ngay vào phòng tắm để tìm cái đồ lạ
lùng này. Chúng rất chú ý vào trật tự sắp xếp của các món tầm
thường chung quanh mà người khác không thấy có gì quan trọng và
có thể nóng giận, mất bình tĩnh lúc thứ tự của các đồ vật
của chúng bị ai đó quấy rầy, xáo trộn. Chúng cũng rất gắn bó
với một thói quen, tập tục (routine) nào đó, nếu thay đổi bất
thần có thể làm cho chúng rất khổ sở và nóng nảy. Ví dụ nếu
đi shopping thì phải đi theo một lộ trình nhất định nào đó, đổi
lộ trình sẽ làm chúng bị stress và chướng lên. Một trẻ khác
thì chỉ mở lon coca lúc cái vòng của nắp hộp phải hướng về
một phía nhất định nào đó.
Hỏi: Xin
BS cho biết chúng ta có thể làm gì cho các em mắc chứng tự kỷ:
BS Hiền:
Hiện nay y học không chữa lành bịnh autism được. Một số khuynh
hướng gần đây trong y khoa giúp cho bác sĩ và cha mẹ sớm phát hiện
những trẻ sẽ bị autism lúc chúng cò thật nhỏ, dưới một tuổi.
Có những bảng gồm một số câu hỏi để cha mẹ xem conmình có
những triệu chứng khả nghi, báo trước hay không. Người ta hy vọng
là nếu can thiệp sớm như bằng cách giáo dục đặc biệt các em
này, cách tổ chức và các lối giao thông (pathway) của hệ thần
kinh em có thể phát triển theo chiều hướng thuận lợi hơn. Tuy
nhiên trên thực tế, sự săn sóc các em này phần lớn là săn sóc
về giáo dục đặc biệt cho từng trường hợp, tùy trình độ của
mỗi em. Các trường học ở Mỹ theo luật định có bổn phận đánh
giá (evaluation) các em này và đề ra một chương trình giáo dục
cá nhân cho từng em, quy định nhu cầu về dạy nói (speech therapy)
hoặc dạy ra dấu (sign language), dạy thực hành các động tác thường
nhật như ăn uống, cầm muỗng nĩa, (occupational therapy), và còn
cung cấp cả y tá theo săn sóc từng em lúc trong trường học.Thiết
tưởng đối với bịnh nhân ở VN, các nhu cầu này có thể phụ
huynh hoặc người nhà đáp ứng là tốt nhất vừa ít tốn kém vừa
có được sự kiên nhẫn , trìu mến trong tình gia đình mà các em
rất cần. Những em này thường rất khó dạy vì trình độ trí
thông minh cũng như bản tánh khó thay đổi và khó thích ứng theo
các hoàn cảnh, đây cũng là một đặc tính của chứng này, làm
người dạy dỗ phải rất kiên trì và kiên nhẫn.
Biện
pháp biến đổi tính tình (behavior modification) là phần rất quan trọng.
Khen,thưởng em nếu em tiến bộ,cọng tác (enhancement measures) và phạt
(reduction measures)để giảm thiểu những thái độ, hành đông
không thích hợp (như phá trật tự trong lớp, ồn ào, đập đầu
vào vách..).. là hai mặt rất khó điều hòa trong cố gắng thay đổi
behaviour của các em này, mà tuyệt đối –ít nhất là ở Mỹ-không
được phép đánh dập hay dùng những biện pháp tàn nhẫn. Ngoài
ra, chúng ta phải chú ý dạy em và khuyến khích về những kỹ năng
xã hội (social skills) giao tiếp như chào hỏi, lể phép, chơi với
các bé khác cùng lứa, chơi chung đồ chơi, đọc ý nghĩa của nét
mặt, cử chỉ điệu bộ của người khác (facial expression, body
language), để biết lúc nào thì người đối diện với mình đồng
tình với mình, lúc nào thì họ khó chịu, vv; tham gia sinh hoạt tập
thể vì đây là một khuyết điểm lớn của các bịnh nhân này.
Nếu một
số em có những chứng thần kinh như làm kinh (seizures), trầm uất
(depression), hoặc tự huỷ hoại một phần thân thể (self
mutilation), nguy hiểm đến sức khỏe hoặc mạng sống, cần nhờ
BS tâm thần chữa trị và theo dõi.
Nói tóm
lại, phụ huynh nên em đến cho bác sĩ thần kinh xem lại có hợp
với
chẩn đoán bịnh autism hoặc nằm trong những phạm vi của các bịnh
tương tự nhưng nhẹ hơn (autism spectrum) hay không. Nói chung, các em
bị chứng tự kỷ cần được săn sóc, giáo dục lâu dài và kiên
nhẫn từ cha mẹ, gia đình và học đường. Một số em gọi là
"savant" (bác học) tỏ ra có một tài năng (talent) đặc biệt
như trí nhớ “chụp hình", hội họa, âm nhạc, lắm khi giúp
cho em được ‘”nhất nghệ tinh nhất thân vinh”.
Bs Hồ Văn Hiền.
(23 tháng 12, năm
2004)
Chú Thích:
The Rain Man
Năm 1988, phim
The Rain Man (“Người Mưa”) do Dustin Hoffman đóng đưọc giải
Oscar. Phim này đưa bịnh autism lên hàng đầu dư luận truyền thông
báo chí, làm cho người trung bình lẫn y giới hiểu và ý thức
thêm về căn bịnh lạ lùng, khó chữa trị và từ trước đến
nay thường được coi như những người bịnh tâm trí hoặc quái dị
(“freak “).
Người viết
chuyện phim là Barry Morrow căn cứ chuyện phim trên một nhân vật
có thật , còn sống tên Kim Peek, năm nay (2004) 53 tuổi.
Kim Peek
được cha đọc sách cho nghe từ lúc 16 tháng tuổi và nghe tới đâu
nhớ tới đó, tòan bộ cuốn sách. Năm 3 tuổi biết tự mình nhớ
vần alphabet và tra tự điển tìm hiểu các từ. Nay Kim Peek đã đọc
7000-8000 cuốn sách và nhớ gần hết nội dung các sách này, uyên
bác trong mười mấy lãnh vực, từ lịch sử, cho đến âm nhạc
và sở trường là tính lịch rất giỏi. Kim Peek có thể tính ngày
sinh nhật của bạn rơi vào ngày thứ mấy trong tuần lúc bạn đến
tuổi về hưu, nhớ các ZiP code bưu đện của Mỹ, các thành tích
thể thao…Tuy có khả năng “thông kim bác cổ”, Kim Peek lại là
một người chậm phát triển về những mặt khác. Kim Peek biết
đi lúc 4-5 tuổi và cho đến lúc nổi tiếng nhờ cuốn phim và đi
đây đi đó biểu diễn khả năng trí nhớ đặc biệt của mình,
trước đó anh ta không bao giờ nhìn thẳng vào mặt ai và không có
khả năng giao tiếp. Bộ óc của Kim Peek được các nhà thần kinh
nghiên cứu và mang những dị dạng bẩm sinh hiếm có. Hai bán cầu
não bình thường được nối với nhau bằng một bộ phận tên
corpus callosum. Peek không có corpus callosum, ngoài ra não anh ta còn bị
thoát vị não (encephalocele), có nghĩa hiện một phần xương sọ bị
hở và một phần óc nằm sát dưới da đầu. Hiên nay (2004), NASA
(cơ quan không gian Hoa Kỳ) cũng cho dùng những CT scan và MRI tạo
nên một hình tượng 3 chiều (3 dimensional imaging) của bộ óc Kim
Peek để tìm hiểu những khả năng đặc biệt của nhân vật “bác
học khờ” (idiot savant tuy nhiên hiện nay người ta chỉ dùng
chữ savant, bỏ chữ idiot để đừng có vẻ miệt thị)
này.
BS Hồ Văn Hiền
Ngày 12 tháng
11 năm 2004.
Bịnh viêm
đa động mạch dạng nút: Polyarteritis nodosa
Trả lời ông Vũ Vinh Quốc
(Bình Dương)
Bịnh của của cháu, bịnh
viêm mạch máu, tiếng Anh là Vasculitis là một bịnh loại tự miễn
nhiễm, autoimmune disease. Trong một số trường hợp , có thể sau
khi một bịnh nhiễm trùng nào đó như nhiễm virus, nhiễm vi trùng
lao, cơ thể sinh ra những kháng thể . Thay vì chống những vitrùng
xâm nhập, các kháng thể này lại gây thiệt hại cho chính tế
bào của mình.Trong trường hợp viêm mạch máu, các kháng thể này
gây thiệt hại trên những mạch máu của chúng ta. Tùy theo mạch
máu ở bộ phận nào bị tàn phá, triệu chứng sẽ lien hệ tới bộ
phận đó.Ví dụ mạch máu nuôi dưỡng da bị hư, thì sẽ có những
vết bầm, hoại thư (necrosis) da. Mạch máu nuôi dưỡng các dây thần
kinh bị tấn công thì các dây thần kinh này sẽ bị trục trặc,
làm đau buốt, tê, tay chân hoặc tê liệt các bắp thịt ngoại
biên (peripheral neuropathy). Mạch máu nuôi thận hoặc phục vụ cơ
năng lọc máu của thận bị tàn phá sẽ làm thận hư hại, như
nước tiểu có máu, viêm thận, làm áp huyết cao phải uống thuốc
hạ áp huyết như Adalat.
Prednisolone là một loại
corticosteroid nghĩa là loại hormon do võ thượng thận tiết ra (về
tên của nó, tuyến này nằm trên hai trái thận nên gọi là thượng
thận, phần võ bên ngoài/cortex phụ trách tiết ra chất này)..
Corticosteroid làm giảm sưng,
giảm đau, có nghĩa là chống viêm rất mạnh (anti-inflammatory). Tuy
nhiên các tác dụng phụ như lên cân, râu tóc mọc nhiều
(hirsutism), nứt da (striae) như vết roi quất,làm giảm tăng trưởng,
làm xốp xương (osteoporosis), làm giảm sức đề kháng , dễ nhiễm
trùng.. làm những thuốc này khó dùng và ích lợi bị giới hạn
như trong trường hợp của bé.
Đây là một trường hợp
khó,tấn thối lưỡng nan, đã được nhiều BS cộng tác giải quyết.
Phần trên chỉ có mục đích giúp ông Quốc hiểu thêm về một số
ý niệm căn bản, chúng tôi không có ý xen vào tiến trình chữa trị
của em bé. Ông Quốc cũng hỏi có thuốc nào thay thế hoặc phụ
cho prednisolone. Tôi không biết định bịnh chính xác là em bị
loại
viêm mạch máu nào. Theo các chi tiết sơ sài ông Quốc đưa ra, tôi
nghi em bị polyarteritis nodosa (PAN)(dịch là viêm đa động mạch dạng
hạt, các mạch máu loại vừa và nhỏ bị sưng và nở lớn ra như
tràn hạt /aneurysm and nodules). Ông Quốc nên hỏi BS của em xem có
đúng là bịnh này không, tôi đoán có lẽ BS đã thử thịt
(biopsy) cho em .Theo tôi biết, nếu là PAN, có thể thêm thuốc
cyclophosphamide (Mỹ:: Cytoxan, ở Canada Procytox) 2mg/kg/ngày IV, chuyền
tĩnh mạch . Iloprost (prostacycline analog) làm nở mạch máu và giảm
kết tiểu cầu cũng được dùng trong một số trường hợp viêm mạch
máu loại polyarteritis nodosa (PAN).. Cảm tưởng của tôi là có lẽ
em bé mắc chứng PAN này, tuy nhiên mọi sự định bịnh và trị liệu
đều do nơi những bác sĩ nhi khoa đang săn sóc cho em.
Tốt hơn hết phụ huynh nên
thu xếp để bàn luận với BS về các thuốc có thể dùng, và mua
những thuốc này ở đâu.
Chúc em chóng hồi phục và
gia đình em may mắn và kiên nhẫn.
10-05-04
Bướu giáp nhân (thyroid nodule) thùy phải, cháu gái 15
tuổi.
Trả lời Ông Thái Vĩnh Tường (Ninh Thuận) :
Con gái 15 tuổi, bướu giáp nhân (thyroid nodule) thùy phải.
Tuyến giáp trạng là tuyến thyroid hình như con bướm, mà
hai cánh hai bên là hai cái thùy phải hoặc trái. , tuyến nằm
trước cổ, trước yết hầu. . Trong một số trường hợp
, tuyến bị kích thích thái quá do một nguyên nhân nào không rõ,
làm nổi lên một cục nodule ; bịnh nhân ở đây nổi lên một
nodule bên thùy phải. Bà nội bịnh nhân đã mất từng bị bướu
giáp.
Bịnh nhân từng được chữa bằng levothyroxine để giảm bớt sự
kích thích tuyến giáp nhưng theo phụ huynh không ảnh hưởng đến
tầm cở của bướu.
Theo dỏi bịnh này cần BS Nhi khoa, BS chuyên về tuyến nội
tiết trẻ em (pediatric endocrinologist) cọng tác với BS giải phẩu.
trẻ
em (pediatric surgeon) cùng phòng xét nghiệm tốt. Ngay về những thử
nghiệm như thử máu, siêu âm, quang tuyến, chất lượng
của các kết quả cũng tùy nơi, tùy người phụ trách phòng
thí nghiệm có quen thuộc với loại xét nghiệm khá phức tạp này
hay không, có chuyên về những đặc
điểm của bịnh trẻ em không.
Đề nghị phụ huynh em trực tiếp hỏi ý kiến của BS đang theo
dỏi em về bịnh của em cũng như về giới hạn của địa phương
của mình. .
Theo tôi nghĩ, ngoài cách dùng thuốc và theo dõi định kỳ, nếu phụ huynh chưa yên tâm,
và nhất là nếu bướu cổ càng
lúc càng to, chúng ta cần tìm cách loại bỏ khả năng
bướu độc, có nghĩa là cần định bịnh chính xác xem có phải
là ung thư không. Phụ huynh có thể bàn với BS về thủ thuật
dùng kim nhỏ chích vào bướu và hút ra để
thử thịt (Fine Needle Aspiration Biopsy, FNAB) là thủ thuật
nhẹ nhàng nhất, nhưng lại khó làm ở bịnh nhân nhỏ tuổi
và ít người có kinh nghiệm về thủ thuật này ỏ bịnh nhân nhi
khoa. Nếu cần thì Bs giải phẩu có thể đề nghị thử thịt (
excisional biopsy) tức là lấy bướu ra ngoài để thử. Nói chung
, nên tìm đến những trung tâm có kinh nghiệm về tuyến giáp và có
số lưu lượng bịnh nhân lớn vì chữa những trường hợp này
tùy thuộc về khả năng và kinh nghiêm rất chuyên môn thường những
bịnh viện nhi đồng lớn mới có.
7-13-04
VOA Trả lời thính giả đài VOA
Bullous pemphigoid
Trả lời trường hợp bé Như
Thiết, 5 tuổi ở Ninh Thuận. căn cứ trên lời của bố em, tôi đoán em bị
chứng bullous pemphigoid
Em bị nổi bong bóng nước khắp mình,
, nhiều đợt
trong một năm, không trở ngại ăn uống
thì chắc là niêm mạc miệng không bị viêm, có lẽ các san
thương (lesions) ngoài da cũng lành dễ dàng. Đấy là những triệu
chúng phù hợp với chẩn đoán bullous pemphigoid , mặc dù
bịnh này ít xảy ra ở trẻ em. Tôi nghĩ em đang được diều trị
tốt và thuốc em uống có thể thuộc loại corticosteroid là thuốc
làm giảm viêm, điển hình là prednisone, thuốc này trẻ em uống
chừng 1mg mỗi ngày cho mỗi cân nặng, thời gian dài ngắn theo nhu cầu
, tùy trường hợp bác sĩ có thể dùng liều cao hơn rất nhiều.
Nếu bác sĩ sợ nhiễm trùng có thể em đã từng dùng trụ sinh/kháng
sinh (antibiotic) lúc cần thiết.
Nếu đúng là bullous pemphigoid
, hy vọng càng ngày
các cơn bịnh sẽ thưa thớt dần và đến một lúc nào đó em sẽ
khỏi hẳn trong một số trường hợp mà không bị dư chứng gì.
định bịnh này tôi chỉ phỏng đoán thôi, tất nhiên, nhất là
bịnh ngoài da, bác sĩ khám em mới là người thẩm quyền chẩn đoán.
Đôi khi cũng cầ làm sinh thiết, nghĩa
là thử thịt, (biopsy) mới định bịnh rõ ràng được.
Demyelinating
disease.
Trả lời
Ông Mai Huê Xuân (TP HCM), con bị viêm
não chất trắng.
Bé nay chin
tuổi. Năm 2001 đột nhiên bé bị mắt mờ, mất thị giác, nay không nói (aphasia) không cử động
, không nhai được. Quang tuyến chẩn đoán là viêm não chất
trắng.
Tôi xin giải
thích sơ về chất trắng trong não. Hệ thần kinh chúng ta gốm những tế bào thần kinh
(Neuron). phần
lớn các neuron này nằm ở vỏ não (cerebral cortex), là lớp màu xám
(gray matter) bọc bên ngoài hai bán cầu não (cerebral hemisphere).
Mỗi
neuron có những dây nhợ dài ngắn nối
các neuron với nhau (axons and dendrites) , tựa như một mạng lưới
(network) để phối hợp làm việc với nhau và
nhận tín hiệu từ một số bộ phận như mắt, tai. . và điều
khiển những bộ phận khác như bắp thịt , tuyến mồ hôi. .
…Mạng
lưói này tạo nên hệ thần kinh của cơ thể chúng ta. Trong não
bộ những dây nối này là thành phần màu trắng (white matter), ra
ngoài não bộ, đấy là những sợi dây thần khinh (nerve). Các
sợi giây liên kết các neuron này được bọc bằng một chất đặc
biệt gọi là myelin, nếu không có vỏ bọc myelin, điện không
dẫn truyền được, làm mắt không thấy, bắp thịt không cử động
được, ,
Tôi nghĩ em bị chứng bịnh hiếm có làm hư
chất myelin là chất trắng trong não bộ em. Tuổi em, có lẽ là
loại bịnh làm mất myelin (demyelinating diseases) mà sụ định bịnh
chính xác rất khó khăn ngay cả khi
có làm MRI, và nguyên do thường rất khó tìm ra. Có thể do một
phản ứng miễn nhiễm của cơ thể tự chống lại tế bào chính
mình (autoimmune disease), hoặc do nhiễm một virus nào đó (viral
encephalitis) như bác sĩ tại VN đã nêu lên rất đúng.
Một số trường
hợp, thường ở bịnh nhân
nhỏ hơn (vài tháng, 1-2 tuôi), có thể là do bịnh di truyền
(genetic), ảnh hưởng đến chất trắng não bộ (leukodystrophies).
Tóm lại đây là một
loại bịnh cực kỳ hiếm, và rất khó chẩn đoán nguyên do chính xác.
Theo tôi
nghĩ, gia đình
em đã làm tất cả những gì có thểlàm được. Đề nghị theo dõi
những hướng dẫn của toán bs điều trị hiện nay.
Ventricular
septal defect. (Thông Tâm Thất)
Trả lời Ông Thuyết
(Huế) về chứng thông tâm thất (Ventricular Septal Defect /VSD).
Con ông Thuyết 12
tuổi, tình cờ khám phá hai tâm
thất thong với nhau bằng một lổ nhỏ.
Chúng ta hay ôn
lại về tim và hệ tuần hoàn làm
việc như thế nào.
Bình thường máu ở châu thân
, là máu đen chảy
về tim phải, vô tâm nhĩ (auricle), chạy xuống tâm thất phải, rồi tâm thất phải bóp lại đẩy máu lên
phổi.
Từ phổi, sau khi hấp thụ
oxy, thải than khí, máu
thành đỏ và trở về tim trái, vào tâm nhỉ trái xuống tâm thất
trái(Left ventricle). Tâm thất trái co bóp, đẩy máu đi châu than
, và
sau đó máu lại trở về tim phải, theo tuần hoàn.
Trường hợp thông tâm thất (Ventricular Septal
Defect/VSD), có một lổ hổng giữa hai tâm thất phải và trái,
máu
không còn đi một chiều như trước. Một số máu bên trái chạy
ngược qua phải, dồn máu về phổi quá nhiều và có thể
làm hại phổi (pulmonary hypertension). Đồng thời, tim
phải làm
việc nhiều hơn bì nh thường (tựa như người gánh nước bằng cái
thùng lũng dò đáy) đi tới suy tim. Do đó những trẻ có lổ thông
tâm thất vừa hoặc lớn mà có triệu chứng như mệt mõi, kém ăn
uống, khó thở , không lớn. , . cần được điều trị bằng
thuốc như lợi tiểu (diuretic), trợ tim (digitalis), hạ áp huyết (như
captopril) nếu áp huyết cao, hoặc mỗ nếu có phương tiện.
Trường hợp bé ở đây khác
, bác sĩ nói là
lổ VSD nhỏ, sức khỏe
cũng như tăng truởng cháu bình thường, tôi đồng ý với bác sĩ
điều trị là nên khám định kỳ (làm EKG, siêu âm nếu cần )
theo dõi lổ thong tâm thất qua thời gian và chữa các biến chứng
nếu có. Phần lớn các lổ nhỏ sẽ tự bít lại mà không cần
trị liệu gì cả. Tôi đoán ngay ở Mỹ sẽ khó tìm thấy bác sĩ
tim nào muốn giải phẩu những trường hợp lổ nhỏ và không có triệu chứng như trường
hợp này
Xin phụ huynh để ý
hai điểm sau:
1)
Nên cho cháu sinh hoạt, thể thao tự nhiên không giới hạn
nếu BS đồng ý như vậy. Đừng biến trẻ thành người nhút nhát,
thụ động, mập vì thiếu vận đông mà không có lý do chánh đáng.
2)
Vì cấu trúc tim không bình thường, cháu dễ bị nhiễm trùng
nội mạc tim (endocarditis)sau khi cạo răng, nhổ răng, hoặc nếu có
nhu cầu phải gỉai phẩu đường tiểu và đường tiêu hóa. Vi trùng
từ răng miệng, đường tiêu hóa, đường tiết niệu dễ đóng đô
vào nơi trong lòng tim, nơi thông tâm thất. . Cụ thể hơn
hết, là
một giờ trước khi nhổ răng, cạo răng nha sĩ phải cho uống
amoxicillin (50mg/kg). Nếu dị ứng với
Penicillin, thì uống azithromycin (Zithromax) 15mg/kg làm một
liều duy nhất để phòng ngừa. Nếu giải phẩu khác, phải bàn
với bs giải phẩu về biện pháp dùng trụ sinh ngừa viêm nội mạc tim (endocarditis
prophylaxis). Ngoài ra, nên
bảo vệ vệ sinh răng miệng tối đa.
3)
Tóm lại, đề nghị theo dõi định kỳ với BS em, khoan nghĩ
đến chuyện đi mỗ và cho em sinh hoạt bình thường.
MIGRAINE.
Trả
lời phụ huynh em Lâm Quang
Tuyến 13 tuổi, bị nhức đầu một năm nay.
Theo lời phụ huynh của
em, em bị nhức đầu, não điện đồ bình thường, định bịnh là rối loạn não,
chữa bớt nhưng không khỏi hẳn, phải đi bác sĩ
hắng tuần.
Em Tuyến được Bs chữa
đều đặn ở VN đã lâu, tôi chỉ đưa ra một số nhận xét dựa
trên những dữ kiện ít oi .
VOA: Căn cứ trên trình bày
của bố em, bác sĩ nghĩ đến bịnh nào nhất?
BS H V. Hiền: Có lẽ em
bị chứng migraine, khá thường gặp ở trẻ em, một trăm em có
thể đến bốn em bị chứng này theo thống kê bắc Âu, tuy nhiên
trong đám bịnh nhân nhi Việt ở Mỹ của tôi, thì hiếm. Người lớn bị nhiều gấp 2-3 lần nhất là
đàn bà. Trong bịnh này, lúc cơn nhức đầu đến, các mạch máu
trong sọ đột ngột co lại xong rồi lại dãn nỡ lớn ra làm
nhức đầu. Cho nên các thuốc chữa trị cơn nhức đầu migraine thường
là những thuốc làm mạch máu co lại. Một thuyết khác cho rằng
một luồn ức chế (inhibition wave) họat động của não lan
ra trong lúc cơn migraine . Tuy nhiên, đây không phải là một
rối lọan thường trực của não bộ, nghĩa là ngoài cơn nhức đầu,
mọi cấu trúc của não cũng như hoạt
động tâm lý cũng bình thường.
VOA: Nhức đầu thì ai cũng
bị một đôi lần, vậy thường chúng ta nhận ra chứng migraine
bằng những iêu chuẩn gì, có cần máy móc tối tân không?
BS:Bịnh nhân migraine
nhức đầu trán hoặc thái dương, thường thì một bên, nhưng ở
trẻ con có thể đau hai bên. trước khi nhức đầu, cháu có thể có
những triệu chứng báo trước thị giácnhư mờ mắt, đốm
tối chạy qua mắt, chớp sang chữ chi, hay tê quanh miêng, tay chân. .
Những
dấu hiệu báo trước này là aura, có thể có cũng có thể không.
Trong cơn đau, bịnh nhân có thể ói mửa, buồn nôn, chóng mặt, tê
tay chân. Cơn kéodài vài phút đến vài giờ, có khi cả 24 giờ
hoặc hơn, giới hạn hoạt động và sự học của bịnh nhân.
Một đặc điểm nữa của migraine là khuynh hướng thường xảy ra
trong cùng một gia đình, vậy biết được trong gia đình có những
trường hợp tương tự cũng giúp nhiều cho sự định bịnh.
Chúng ta cần chi tiết
trong sự mô tả bịnh như trên vì chẩn
đoán migraine hầu như toàn bộ căn cứ trên những tiêu chuẩn
lâm sàn (clinical criteria0là những nhận xét về tai nghe mắt
thấy của người bác sĩ khám bịnh nhân. Cho nên trong trường
hợp em Tuyến, có lẽ bác sĩ của em là yếu tố định bịnh quan
trọng nhất, chứ không phải một thử nghiệm hay một loại chụp
quang tuyến, chụp MRI phức tạp về khoa học kỹ thuật.
VOA: Nếu bác sĩ không
chắc chắn hoặc nếu gia đình bịnh nhân vẫn lo về những bịnh
nguy hiểm có thể xảy ra thì sao?
BS:Nếu không chắc là
migraine thì ta phải cẩn thận về những nguyên do khác có thể làm
cho bé đau đầu. Những trường hợp như nhức đầu kinh niên do u
bướu trong óc (brain tumor), do áp suất trong sọ cao bất thường(intracranial
hypertension), nhức đầu do viêm các xoang sọ (sinusitis), là những
điều hiếm có nhưng có thể xảy ra. Tuy nhiên trong những trường
hợp gọi là secondary headache này , (bịnh đau đầu do một bịnh khác
có cơ sở vật thể gây ra/organic cause) thì người khám bịnh kỷ
lưỡng thường có thể phát hiện những bất bình thường
như một phần thân thể yếu, phản ứng gân cơ bất bình thường,
nhìn vào đáy mắt thấy võng
mạc retina bị sưng vv, theo dõi trong thời gian thì bịnh tình càng
ngày càng nặng vv. . Có nghĩa ,
trong đa số trường hợp trẻ nhức đầu , người BS cũng có thể
giải quyế t thích đáng , định bịnh và chữa trị phù hợp mà
không cần các phương tiện
chẩn đoán đắt tiền và kỹ thuật cao. Tuy nhiên bác sĩ luôn luôn
đề cao cảnh giác, vì những nguyên do hiếm xảy xa vẫn có thể
xảy ra , nhất là nếu bác sĩ không
khám kỷ, không theo dõi kỷ, hoặc nếu phụ huynh không theo dõi
và
báo cáo sớm cho bác sĩ lúc những dấu hiệu mới xảy đến hoặc
lúc bé trở nặng cần xét lại định bịnh nguyên thủy.
Bịnh nhân đã xài nhiều
thuốc men và khám rất đều đặn , tôi xin miễn đi vào các trị
liệu quá chi tiết.
VOA: Ngoài thuốc men, chúng
ta có thể giúp em bớt nhức đầu bằng những biện pháp nào không?
BS H V Hiền:Xin nói sơ qua
một số diểm:
Migraine có thể bị tâm lý
ảnh hưởng và khơi dậy: như stress học đường, học lớp quá khó
với trình độ khả năng đứa trẻ, làm bé mệt mõi, lo lắng quá
nhiều. Phụ huynh nên xem con mình đi học ở trường ra sao, gia dình
có đòi hỏi quá đáng hay không, bạn bè có hiếp đáp gì không.
Trong gia đình bầu khí như thế nào, người lớn có quá lo lắng
bận tâm gì về một đức con khác mà quên đứa này không, cha
mẹ có gây gổ nhau không, gia đình quá ồn ào không, . . Tiếng động
lớn, chật chội, ánh sáng
chớp, (ti vi, nhạc lớn), ăn uống không đều, nhịn đói quá
lâu. . đều có thể làm migraine nặng hơn. Một số thức ăn như
chocolat, fastfood (hot dog) dồ ăn quá cay, nuớc cocacola, và nhất là
bột ngọt có thể gây cơn migraine.
VOA: Trong mục đích thong
tin, xin BS cho biết sơ về những thuốc trị migraine:
BS: Về thuốc men, bịnh
nhân đang khám bác sĩ đều đặn, chỉ xin nói qua: thường những
trường hợp nhẹ chỉ cần thuốc giảm đau như acetaminophen
(Tylenol), ibuprophen (Advil, Motrin) bên Mỹ mua tự do không cần toa.
Những thuốc giảm đau khác cần toa như codein, meperidine chúng ta không
thể nói chi tiết hơn. Những bịnh thiếu niên có thể dung
ergotamine 1mg (uống, chích dưới da hoặc nhét hậu môn) nếu cơn đau
nhiều, và lập lại sau 30 phút nếu cần. Sumatripan là một
lọai thuốc mới cho migraine nhưng ở Mỹ chưa được FDA cho phép dùng
cho bịnh dưới 18 tuổi, cần bác sĩ chuyên môn thần kinh trẻ em
theo dõi. Các thuốc bịnh nhân đang dùng ở VN tôi không quen thuộc
nên kh6ng có ý kiến được. Trong trường hợp em, bịnh kéo dài,
nên hỏi BS xem em có thể dùng những thuốc chặn trước cơn đau hay không
(prophylaxis), nghĩa là uống hang ngày, cả năm như propanolol,
verapramil, tricyclic antidepressant.
VOA: Bố em còn hỏi về
trường hợp một cháu khác bị u bướu gan đã mổ và nhức đầu
nghi là do di căn, bác sĩ nghĩ sao?
BS Hồ Văn Hiền: Về
bịnh nhân 16 tuổi cùng gia đình
bị u nang ống mật chủ (choledochal cyst). Gan là
một bộ phận nằm phí trên, bên mặt của xoang bụng, nặng
chừng 3 pound (1. 5kg). Gan tiết ra mật (bile), mật đi theo ống dẫn
mật (bile duct) vào đầu ruột non giúp tiêu hoá mỡ trong ruột. , một phần mật được trữ trong túi mật (gall
bladder), nằm bên
cạnh ống dẫn mật. Một số người , ống dẫn mật phình ra thành
một cái túi, tạo nên một cái u nang (cyst), đè lên ống mật làm
mật ứ trong gan , không vào ruột dược. Bịnh nhân thường bị
bộ ba triệu chứng sau: đau bụng trên hông phải, vàng da và khám
thấy một u nổi lên vùng gan. Một số bịnh nhân sau này sẽ bị
ung thư túi mật. Trường hợp em đã mổ xong, nay lại có u
mới trên
siêu âm, đề nghị nên hỏi nơi lần trước mổ cho em xem và khám
lại. Em bị nhức đầu kèm theo với kéo mây một mắt, đề nghị
gia đình nên hỏi lại cho kỷ xem có khám đáy mắt em ra sao, có làm
CT scan chưa, và có chắc chắn là di căn hay không. Nếu bịnh nhân
là anh chị của em L Q Tuyến bị nhức đầu, có thể nghĩ
tới khả năng nhức đầu do migraine tương tự, vì chứng này cũng có
thể làm mờ mắt trong lúc cơn đau xảy ra, nhưng không nặng như
di căn não bộ. Hy vọng nếu xem xét kỷ lại, cháu được xác
nhận một định bịnh lạc quan hơn và chúc gia dình hai cháu may
mắn trong việc chữa trị, săn sóc các cháu.
Trả
lời câu hỏi về bịnh beta thalassemia, trường hợp của con
Bà Lê Thi Phước (Tien Giang)
Ở
đây chúng ta đã biết định bịnh của em là thalassemia, vị thính
giả yêu cầu chúng tôi giải thích bịnh này. Chứng của em
là bịnh beta thalassemia thường xảy ra ở người vùng Địa
Trung Hải (Âu châu) cũng như người ở Vùng Đông Nam Á cho nên ở
Mỹ những bịnh này hầu như chỉ thấy trên những người di dân
từ vùng của chúng ta. .
Giải
thích chứng này trên đài phát
thanh mà không cần đến những hình ảnh phụ giúp, để hiểu làm
thế nào hai chứng này hợp lại và tạo nên căn bịnh phức tạp
này trên em bé của chúng ta là một công việc không phải dễ làm. Cần phải trình bày một số khái
niệm căn bản về di truyền, về huyết
học và về sinh lý học thì mới giải thích cặn kẻ được.
Xin
quí vị thính giả kiên nhẫn theo dõi.
|
hình 1 |
Trước
hết chúng ta biết rằng máu là một chất long chứ những tế bào
có nhiệm vụ khác nhau. Trong đó , hồng cầu (red blood cell) là
những tế bào màu đỏ, hình cái dĩa , toàn thể
chiếm chừng gần nữa thể tích của máu chúng ta (xem hình
1). . Hồng cầu có nhiệm vụ mang oxy , hoặc dưỡng khí từ
phổi đến các bộ phận trong cơ thể. Nếu chúng ta ít hồng cầu hơn
người bình thường, thì ta bị bịnh thiếu máu (anemia, bần huyêt),
chúng ta sẽ dễ mõi mệt, da tái nhợt , tim chúng ta
phải làm
việc nhiều hơn để bù lại sự thiếu máu, tim có thể bị lớn,
tôi nêu điểm này để chúng ta hiểu các triệu chứng của em bé.
|
|
hình 2 |
Trong
hồng cầu, có những phân tử (molecule ) chịu trách nhiệm đem oxy
đi là huyết cầu tố, tiếng Anh gọi là hemoglobin (xem hình 2).
Có
nhiều loại hemoglobin khác nhau: ở người lớn đa số hemoglobin
thuộc loại hemoglobin A . Bào thai tùy thuộc vào dưỡng khí máu
mẹ đem tới, nên có một loại hemoglobin đặc biệt khác gọi
là
hemoglobin F ( F viết tắt của fetal, là bào thai). Qua mấy tháng đầu
đời, máu bé sẽ dần dần chuyển qua hemoglobin A để thích hợp
với đời sống ngoài tử cung của mẹ. .
|
Bây
giờ chúng ta thử đi sâu hơn vào cấu trúc của phân tử huyết
cầu tố (hemoglobin). Phân tử hemoglobin được câu tạo bởi 4
phần protein gọi là mạch globin
(globin chain), tạm ví như như
một trái cam có bốn múi. Hai múi là globin alpha, hai múi kia
gọi là beta. Mỗi cái globin chain hình dạng giống như một con sâu được
xếp lại (folded worm), trong long nó chứa một cai1 nhân gọi là heme
(xem hinh), trong heme có chứa nguyên tử sắt. (Fe/iron).
Khi
tế bào máu được sản xuất trong tủy xương,
trước tiên các tế bào
tủy xương phải sản xuất ra các globin kể trên rồi mới ráp thành
huyết cầu tố hemoglobin.
Sự
sản xuất globin lại do một số gien trên nhiễm thể (chromosome)
số 11 của tế bào quyết định. [Xin nhắc lại ở đây là mỗi tế bào chúng ta có 23 cặp hoặc 46 nhiễm thể (chromosome) và
nhiêm thê sô
11 phụ trá ch sư tông hơ
p củ a globin beta. Nói môt cách
khác nhu liệu, hay software điều khiển sản xuất globin beta
nằm trên cặp nhiễm thể
số 11].
Nếu
gien trên cặp nhiễm thể số 11 bị trục trặc, tủy xương người
đó không sản xuất ra globin beta môt cách đầy đủ được và không sản
xuất đủ huyết cầu tố cho huyết cầu mới. Do đó
ngưới đó bị thiếu máu , nặng nhẹ tùy trường hợp và
ta nói rằng người người bịnh mắc chứng beta thalassemia
. Nếu chỉ một trong
hai nhiễm
thể số 11 bị trục trặc thôi (heterozygote), người bịnh chỉ hơi
thiếu máu và không có triệu chứng gì(thalassemia minor, thalassemia
trait). Nếu cả hai nhiễm thể trong cặp số 11 đều bị
(homozygote), bịnh thiếu máu sẽ nặng, nhiều biến chứng và bịnh nhân không
sống lâu. (thalassemia major). Người có một gien beta thalassemia thừa
hưởng gien này từ cha hoặc mẹ mình và
từ cha và mẹ mình , nếu là loại bịnh nặng. Người
đó có thể truyền lại cái gien này cho con cái
mình; có nghĩa đây là một bịnh di truyền.
Mặc
dầu lúc mới sanh, bịnh nhân chưa có triệu chứng, mầm mống căn
bịnh đã ghi sẵn trong di thể của các tế bào. Với các phương
tiện hiện nay về chẩn đoán di truyền học, người ta có thể định
bịnh lúc còn phôi thai, tức là những tuần đầu của bào thai.
Bây
gờ chúng ta hãy bàn sơ lược về nguyên tắc chữa trị không
phải để can thiệp vào việc chữa trị của các nhà chuyên môn
về huyêt học mà để giúp
phụ huynh hiểu và cọng tác
với bác sĩ của bé, ,
Như
bac sĩ của em bé cho biết , hiện nay phương pháp chữa duy nhất là
truyền máu đều đặn cho em. Bất tiện của sự chuyền máu đều
đặn là phản ứng do chuyền máu và tích lũy chất sắt quá
nhiều trong cơ thể làm ảnh hưởng đến các bộ phận quan trọng
như tim và gan. (hemosiderosis). Nên hỏi BS em xem có cần giới hạn
những nguồn thực phẩm có nhiều sắt như thịt bò (nhất là
thịt bò khô), thịt heo, gan, , đậu (beans), tàu hủ…, thức ăn
nấu chảo sắt . . Các bịnh nhân này cũng dễ nhiễm trùng vì yếu
đề kháng, cần chích ngừa những vi trùng như phế cầu, cúm (hang
năm), coi chừng dễ bị lao.
Một
số nơi ỡ Mỹ áp dụng phuơng pháp ghép tế bào tủy xương (bone
marrow transplant), tức là lấy tế bào tủy xương bình thường
của người khác (thường là anh em, bà con) thế vào tế bào tủy
xương bất bình thương , do đó tế bào tủy xương sẽ có khả năng
sanh ra tế bào máu bình thường. Một phương pháp khác là gien
trị liệu pháp( gene therapy) còn trong vòng thí nghiệm chỉ mới bắt đầu mấy năm gần đây
. Người
ta gắn một cái di thể, cái gien tổng hợp một
virus. Lúc
cho virus nhiễm vào người bịnh, nó sẽ
là phuơng tiện chuyên chở một khúc DNA (gien) bình thường
gắn vào tế bào người bịnh, trong mục dích chữa lại cái gien
bị sai của người bịnh. Gần đây gene therapy bị khựng lại vì
một số biến chứng gây chết người cho nên ứng dụng thực tế
chắc còn đợi nhiều năm.
Bịnh
thalassemie và ghép tủy xương .
BS Hồ văn
Hiền trả lời Bà Lê thi Phước ở Tiền Giang
hỏi về cháu bé 5 tuổi bị thalassemia .
VOA: Xin BS
giải thích bịnh thalassemia là bịnh thiếu máu do nguyên nhân thế
nào.
BS. :Trong
hồng cầu, có những phân tử (molecule ) chịu trách nhiệm chuyên
chỡ oxy đi các nơi
là huyết cầu tố, tiếng Anh gọi là hemoglobin. . Phân tử
hemoglobin được câu tạo bởi 4 phần protein gọi là mạch
globin (globin chain), tạm ví như như một trái cam có bốn múi. Hai múi là globin
alpha, hai múi kia gọi là beta. Khi tế bào máu được sản xuất
trong tủy xương, trước tiên
các tế bào tủy xương phải sản xuất ra các globin kể trên
rồi mới ráp thành huyết cầu tố.
Sự sản xuất globin lại do một số gien trên nhiễm thể
(chromosome) số 11 của tế bào quyết định. ( Xin nhắc lại ở đây
là mỗi tế bào chúng ta có 23 cặp hoặc 46 nhiễm thể (chromosome)
và nhiêm thê
sô 11 phụ
trá ch sư tông hơ p củ a globin beta. Nói
môt cách khác nhu liệu, hay software điều khiển sản
xuất globin beta nằm trên cặp nhiễm
thể số 11. )
Nếu gien trên
cặp nhiễm thể số 11 bị trục trặc, tủy xương người đó không
sản xuất ra globin beta môt cách
đầy đủ được và không sản xuất đủ huyết cầu tố cho
huyết cầu mới. Do đó ngưới
đó bị thiếu máu , nặng nhẹ tùy trường hợp và ta nói rằng người
người bịnh mắc chứng beta thalassemia . Nếu chỉ một trong
hai nhiễm thể số 11 bị trục trặc thôi (heterozygote), người
bịnh chỉ hơi thiếu máu và không có triệu chứng gì(thalassemia
minor, thalassemia trait). Nếu cả hai nhiễm thể trong cặp số 11 đều
bị (homozygote), bịnh thiếu máu sẽ nặng, nhiều biến chứng và
bịnh nhân không sống lâu. (thalassemia major). Người có một gien
beta thalassemia thừa hưởng gien này từ cha hoặc mẹ mình và
từ cha và mẹ mình , nếu là loại bịnh nặng. Người
đó có thể truyền lại cái gien này cho con cái
mình; có nghĩa đây là một bịnh di truyền.
VOA: Ghép
tủy xương là thế nào và lúc nào thì bịnh nhân thalassemia cần
đến trị liệu này?
BS: Thường
trẻ bị thalassemia major phải truyền máu kinh niên vì tũy xương cháu
không sản xuất hồng cầu được, mà hồng cầu chỉ sống được
chừng 120 ngày là bị huỹ hoại. Các cháu cũng bị giải phẩu
cắt bỏ lá lách (splenectomy), cơ thể bị lượng sắt do truyền máu
tích lũy gây độc cần phải dùng thuốc deferoxamin để giúp bài tiết sắt ra ngoài.
Nếu
với các biện pháp trên , bịnh vẫn càng
ngày càng nặng thì có thể nghĩ đến ghép tũy xương.
Như trên đã
nói, tũy xương bịnh nhân không
sản xuất globin binh thường để xây dựng hồng cầu bình thường.
Do
đó dùng phóng xạ (radiation) hoặc hoá trị liệu (chemotherapy) người
ta giết hết các tế bào tũy xương cũ bịnh nhân đi, xong
rồi người ta mới lấy tế bào tũy xương của một người khoẻ mạnh hợp
với máu huyết của người bịnh (compatible donor, thường là anh
chị em /’’sibling’’ của người bịnh) chích vào mạch máu
của người bịnh. Các tế bào này sẽ đến ‘’định cư
‘’ở tủy xương người bịnh, và nếu cuộc ghép thành công , sau một thời gian chuyển
tiếp, sẽ sản xuất những tế bào máu
bình thường, nghĩa là bịnh nhân khỏi bịnh. Tuy nhiên sau đó
bịnh nhân vẫn phải uống thuốc đều đặn để giảm tính miễn
nhiễn , đề kháng (immunosuppressive drugs) để cơ thể không chống
lại tủy ngoại lai được ghép vào mình.
VOA: Ghép tũy
xương có nguy hiểm không, cần thời gian bao nhiêu lâu và phụ
huynh bịnh nhân muốn biết
tốn kém như thế nào?
BS:Hiện nay
tử vong do biến chứng ghép tũy xương chừng 5% ở Hoa kỳ. Nên
nhớ, đa số những ghép tũy xương là để chữa bịnh ung thư, được coi như là biện pháp tối hậu cho những trường hợp ung
thu không còn chữa được với những trị liệu thông thường. .
Thường thì
sau khi tìm được người cho tũy xương thích hợp, bịnh nhân
phải nằm bịnh viên 4-6 tuần, sau đó phải ở gần trung tâm y khoa để
theo dõi kỹ và thường xuyên chừng 2-3 tháng. Nói chung phải mất
6-12 tháng mới hồi phục hẳn. Ước lượng chi phí thuần túy về
y khoa, chưa kể các vấn đề như di chuyển, tìm người cho tủy
(donor) thích hợp, chừng 75000 cho đến 120, 000 đô la Mỹ. Ở các nước
khác như châu Âu, Canada có thể khác,
hy vọng rẻ hơn.
Bịnh liệt não
Trả lời Ông Trịnh
Trần Giang (Vũng Tàu)
Con ông Giang sinh
ngạt, APGAR thấp (6-7), đủ ngày tháng. Đến 4 tháng thấy ít cử động,
tập vật lý trị liệu. Nay “hoạt động kém”, nhưng nói bình thường.
CT scan bình thường. MRI não bộ bình thường, đầu tủy sống
tổn thương dạng mãng, rải rác ở vùng cổ và lưng (C2-D8).
. Lâm sàn BS định
bịnh là hội chứng tháp hai chi dưới/ liệt cứng. Tôi nghĩ đây
có thể là một trường hợp liệt não.
VOA: Trong mục đích thong
tin, xin BS giải thích về liệt não và từ hội chứng tháp và
liệt cứng để thính giả dễ theo dõi
thêm.
BS: Theo tôi nghĩ,
cháu có
thể xếp vào nhóm bịnh nhân được gọi là liệt não (cerebral
palsy) mặc dù đây là một trường hợp mà chúng ta không rỏ về
nhiều chi tiết bịnh lý, và cũng hơi khác thường vì CT và MRI não
bộ bình thường : Tổn thương gây cerebral palsy có thể nằm ở
hệ thống hình tháp (pyramidal system) là bó sợi thần kinh đi từ
vỏ não (motor cortex)ngang xuống cuống não
có nhiệm vụ điều
khiển các cử đông. Do đó gọi là hội chứng tháp.
Những
bịnh nhân không cử đông
được một phần nào của cơ thể, như cháu bé này thì
bị liệt hai chi dưới Nhưng
vì tính cường cơ (tone)tăng nên gọi là liệt cứng (pyramidal, spastic cerebral palsy)
. Các định bịnh trên là để phân biệt với
trường hợp khác do tổn thương ở vùng ngoài hệ thống tháp,
cử động được nhưng cử động không bình thường, hoặc có
những động tác như múa. . (dyskinetic, extrapyramidal CP)
Nguyên nhân liệt não có
thể xảy ra trước khi sanh (vì não bộ phát triể bất bình thường/cerebral
dysgenesis , ví dụ như mẹ nghộ độc chì, thủy ngân, nhiễm trùng
bào thai. . ). Nguyên nhân có thể xảy ra lúc đang sanh , như cháu bị
ngộp (intrapartum hypoxia), hoặc nguyên nhân sau khi sanh (ví dụ óc
bị chảy máu những ngày đầu đời của những em bé thiếu tháng).
.
VOA: Bố binh nhân muốn
biết điểm APGAR thấp có phải là nguyên nhân của tình trạng em
bé hay không.
BS: Bố cháu cho biết cháu
bị ngộp lúc sanh và APGAR score là 6 lúc một phút và 7 lúc năm phút.
. Chỉ số APGAR dùng để ước lượng một các khá khách quan nhưng
cũng khá thô sơ , mức hoạt
đông , mức hô hấp, tuần hoàn,
mức phản ứng, của em bé mới
sanh lúc một phút và 5 phút tuổi. Chỉ số 6-7 này thấp nhưng chúng
ta không thể xác quyết là có một lien hệ trực tiếp giữa APGAR
score và liêt não được. Điểm APGAR
có thể thấp vì nhiều nguyên do khác nhau (như nhiễm trùng, các tổn thương khác trước ngày
sinh. . . . ) chứ chưa chắc là do
ngộp thở mà thôi). Dù có
những chi tiết về hoàn cảnh lúc sanh
cũng chưa chắc đi đến được một kết luận dứt
khoát, trắng đen cho câu hỏi này, nghĩa là hỏi em bé bị
liệt não có phải do APGAR thấp hoặc do sinh bị
ngộp hay không. Nói chung, người ta ước tính rằng chỉ 2%
trường hợp liệt não là do ngộp lúc sanh (peripartum hypoxia).
Cháu được nhiều chuyên
gia khám theo dõi, định bịnh và chữa trị. , tôi nghĩ rằng nếu có
câu trả lời thích hợp thì những vị BS hội chẩn cho trường
hợp này là kẻ có thẩm quyền nhất. Tôi chỉ đưa ra đây những
thông tin chung chung, hy vọng giúp phụ huynh tìm hiểu thêm về bịnh này.
Còn về trị
lieu, theo như
tôi biết, bịnh nhân bịnh
liệt não chỉ được chữa trị để cải thiện sự di chuyển, đi lại
, sinh hoạt và phát
triển tiềm năng càng nhiều
càng tốt. Một số em bị liệt cứng có thể đi lại một mình
hoặc cần dùng những thiết bị phụ trợ (assistive equipment).
Chữa
lành hẳn như người bình thường thì e khó thực hiên. Trong một
số trường hợp, tưởng là liệt não nhưng bịnh nhân thật ra
lại bị một chứng rối loạn về tính cường cơ (dystonia), có
thể trị được. Tuy nhiên, suy nghĩ lạc quan là một yếu tố quan
trọng giúp khắc phục bịnh này và khoa học thì tiến bộ không
ngừng.
Trường
hợp em bé trai 13 tháng đầu méo phía sau
26 Nov 2003, 16:05 UTC
Về trường hợp của em Nguyễn Phan Trường
Hải, 13 tháng, ít ngủ, hay đau, bố em mô tả nói
phía sau đầu em bị méo
lúc mới sinh ra. Bác sĩ điều trị nói em cũng bình thường.
Bố
em hỏi hình dạng sọ em có ảnh hưởng gì đến bộ óc/não của
em hay không ? Có ảnh hưởng đến sự phát triển tâm trí về sau
hay không và ngoài ra, em có sợi chỉ xanh, đường gân chạy ngang mũi,
có làm em khó nuôi không.
Trước hết tôi xin nhấn mạnh
là tôi không có ý muốn định bịnh cho em. Những dữ kiện nêu
trên không đủ để bác sĩ có thể có ý kiến chính xác về trường
hợp nhất định này. Tôi chỉ xin bàn chung chung mà thôi.
Cảm tưởng
đầu tiên của tôi là có thể nói bố mẹ có lẽ không cần lo lắng
nhiều về hình dáng sọ cũng nh ư đường gân xanh trên mũi của
em Hải.
VOA: Xin bác sĩ cho biết
tại sao, vì bác sĩ của em đã nói là cháu bình thường, vậy mà phụ
huynh còn lo, chưa yên tâm.
BS Hiền: Tất nhiên là bố
em còn lo vì chưa được giải thích, và đối với bác sĩ nhi khoa,
giải quyết sự lo âu của phụ huynh nhiều khi còn quan trọng hơn
cả định bịnh hoặc chữa bịnh cho em bé. Ví dụ trong một cuộc
giải đáp ở mục này cách đây một hai năm, một phụ huynh
hỏi tôi về trường hợp đầ con ông ta bị gồ lên một đường như
trái đu đủ, và có người khuyên nên thúc đầu em bé vào vách tường
cho nó tròn lại, thì tất nhiên điều quan trọng hơn hết là
giải thích chứng xương sọ kết lại qúa sớm, làm cho người
cha yên
tâm và do đó không tìm đến những trị liệu nguy hiểm. Tôi xin
đưa những lý do sau. Bố em nói em bị méo ở phía sau đầu lúc
mới sanh. Nếu lúc vừa lọt lòng mẹ mà méo sau đầu, có thể đây là
một chuyện thông thường.
Tình trạng này giải thích
như sau: Lúc bé mới sanh, cái hộp sọ của bé gồm sáu mảnh xương:
phía trước là xương trán (frontal bone), hai bên là 2 xương thái
dương
(temporal bone), đi về phía trên nóc đầu là hai xương vách
(parietal bones) gặp nhau ở giữa, và phía sau là xương chỏm
(occipital bone. Những xương này bao bọc bộ não có thể ví như những
cánh hoa sen bọc nhị hoa ở giữa.
Tuy là nằm gần sát và ăn
khớp với nhau ở những mối nối (gọi là suture) những xương này
chưa được hàn lại, hoặc gắn chặt với nhau. Sở dĩ như vậy vì
bộ óc em bé phát triển rất nhanh trong mấy năm đàu, thể tích tăng
rất nhanh cho nên thể tích xương sọ chứa bộ óc đó cũng phải tăng nhanh
mới thích ứng nổi. Do đó khoảng cách ở giữa các mảnh
xương còn hở đó là hai cái thóp (fontanelle), một cái ở trước,
một ở sau. Lúc bé chui ra khỏi bụng mẹ, qua đường âm đạo,
đường này chật và hẹp, các xương sọ đầu em bé phải chụm
lại, cái đầu em bé phải dài ra, mới qua lọt đươc. Các bác sĩ Mỹ
gọi quá trình này là cho vào khuông, molding.
Trong đa số trường hợp.
sự bóp méo này sẽ đảo ngược về trạng thái bình thương sau vài
tuần, và đầu em sẽ có dạng bình thường. Một số ít trường
hợp, các xương bị ép vào chồng lên nhau và dính lại luôn, có
thể làm đầu em bé bị méo luôn, ngay từ lúc sanh. Nếu em
Hải nằm
trong nhóm này, có lẽ dù một cái múi nối giữa hai xương hàn
lại qúa sớm, phần sọ còn lại vẫn có thể nở ra bình thường và
óc não của em không bị trở ngại lúc tăng trưởng.
Bây giờ chúng ta nói đến
trường hợp thứ hai, là em bé lúc mới chịu ra thì đầu tròn, sau
đó nghĩa là khoảng mấy tuần sau mới bị méo, bị lép xuống, như
vậy là do em bé nằm ngửa, các cơ cử động cổ còn yếu nên
phía sau đầu, hoặc một bên đầu bị méo lẹm vào và phình ra
phí bên kia. trường hợp này thì bộ óc vẫn có khoảng trống để
tăng trưởng bình thường nhưng chúng ta phải can thiệp phần lớn
cho mục đích thẩm mỹ.
VOA: Nếu trường hợp này
chúng ta nên làm gì ?
Chúng ta nên tránh cho em chỉ
nhìn về một bên trái hoặc phải. Ví dụ nếu em nằm trong nôi mà cửa ra vào nằm bên trái,
em sẽ có khuynh hương quay đầu về
hướng đó, ta nên thay đổi cho em trở ngược đầu lại, để cân
bằng hướng chú ý của em qua bên phải. Chúng ta có thể dung gối
kê để chuyễn sức đè nén qua phía bên không bị lép hoặc méo.
Tôi xin nhân dịp này nhắc
đến chiến dịch bên Mỹ gọi là Back to Sleep, có từ hơn một chục
năm nay. Trước đó, bác sĩ bên Mỹ khuyên nên cho các bé sơ sinh nằm
sấp, viện lý do là trong tư thế đó, cá chất giãi nhớt chảy ra
ngoài và không làm em sặt, ngộp.
Sau dó, người ta nhận
thấy trẻ con Mỹ bị chứng chết đột ngột vô cớ (Sudden Infant
Death Syndrome/ SIDS) nhiều hơn các xứ khác, những xứ nhu Việt nam
hay thổ dân Úc Châu mà các em bé đều nằm ngữa ngủ. Người ta
mới thấy rằng nằm ngữa tốt hơn nên Back to sleep, có nghĩa đen
là đi ngủ lại mà thật ra để nhắc nhở em bé "Nằm ngửa
mà ngủ’’, Tôi nhắc đến chuyện này vì tôi muốn các phụ
huynh đừng vì sợ em bé lép, méo đầu mà cho em bé ngủ nằm sắp
như ở Mỹ hai ba chục năm trước đây.
Trên đây là những trường
hợp méo đầu thông thường, có lẽ cũng là trường hợp bé Hải.
Một số trường hợp hiếm hơn, đôi khi (nghĩa là rất ít khi)
phải can thiệp. Một số trường hợp, các mãnh xương đâu này lúc
mới sanh đã gắn chặt với nhau rồi, các mối nối sutures hàn chặt
lại, thi sự nẫy nỡ của cái sọ có thể bị ngưng lại ở chiều
ngang, chiều dọc, hoặc hai chiều. Tiếng Anh gọi là craniosynostosis.
Ví dụ trong chứng sọ
hình thuyền (scaphocephaly), do đường nối trước sau (sagittal
suture) hàn gắn lại quá sớm, và cái sọ nhìn thẳng rất hẹp từ
trái qua phải, nhưng lại dài ra từ trước ra sau. Nên nhớ, dừng
lo vội, vì dù là có chứng này, (chứng này thật hiếm) và nếu
chỉ bi một đường suture thôi cũng không có hại gì.
Nếu là trường hợp nặng
làm gò bó sự phát triển bình thường của bộ óc, cần gởi
đến
tham khảo bác sĩ giải phẩu thần kinh nhi (pediatric neuro surgeon) để
quyết định xem có cần mổ (giải phẩu) hay không. Nói sơ lược,
bắc sĩ giải phẩu sẽ cắt bớt những miếng xương sọ để chúng
rời ra và sọ có thể dãn ra được. Đây là những thủ thuật kỷ
thuật rất cao, chỉ thực hiện ở một số trung tâm y khoa chuyên
môn cao độ. Dù ở Mỹ, cũng rất ít khi dung tới giải phẩu,
các
bác sĩ nhi khoa còn cẩn thận khuyên rằng, nếu bác sĩ giải phẩu
thần kinh đề nghị mỗ cái đầu con của bạn vì nó méo thì trước
hết nên hỏi lại ý kiến của một bác sĩ giải phẩu thứ hai (second opinion) xem có đúng vậy không.
Có nghĩa là nhiều vụ mổ
không cần thiết.
Sau hết, về đường gân
qua sống mũi của em, theo kinh nghiệm cá nhân, không có ý nghĩa gì
cả, Đây chỉ là một tĩnh mạch nhỏ chạy ngang song mũi. Nếu trẻ
thiếu máu, xanh xao, dị ứng mũi có thể gân xanh nổi bật hơn bình
thường. Theo tôi nghĩ, bố em nếu có phương tiên nên em đến một
bác sĩ nhi khoa khám tổng quát cho em, không nên giới hạn về chỗ
đầu méo mà phải nhìn trong toàn bộ. Những điểm chú ý là:
1. em có dấu hiệu còi xương
không,
2. bàn tay bàn chân, diện mạo bình thường không,
3. chu vi của đầu em (head circumference) có b ình thường không,
4. các mối sutures đầu sờ có thường không,
5. em có phát triển bình thường không,
6. em có thiếu máu (anemia) không.
Nếu những điểm này bình
thường, có lẽ phụ huynh không còn gì phải lo. Quan niệm trẻ
khó nuôi thường rất chủ quan, nên dùng những nhận xét khách
quan để bớt lo âu và nếu có vấn đề thật sự đối phó hữu
hiệu.
Trả lời thính giả đài
VOA. October 26. 2003
1)Trường hợp em Quang 15
tuổi bị lỡ lưỡi từ nhỏ, có lẽ là từ lúc sơ sinh, bố em ví
gíông như hà ăn lưỡi. Trị tây y , dung thuốc chống nấm , chỉ
bớt tạm thời. Chữa đông y cũng không có kết quả dứt khoát.
Nếu
em bị cả mười lăm năm nay mà tình trạng sức khỏe chung vẫn
không có gì đáng nói, tôi nghĩ đây là chứng lưỡi địa dư, mà
tôi đã có dịp đề cập mộpt lần trong chương trình này. Từ lưỡi
địa dư do tôi dịch từ từ Anh ngữ geographic tongue, còn
gọi là viêm lưỡi từng vùng di động (glossitis areata migrans.
Thật
vây bình thường trên lưỡi của ta có hang ngàn sợi nhỏ li ti, gọi là những nhú lưỡi
(papilla), nếu rọi lớn mặt lưỡi sẽ giống
như mặt một bàn chải. Trong bịnh này, từng mảng nhú lưỡi
bị
mất đi và vùng lưỡi này bi trơn trụi, đỏ hỏn, vây quanh
bởi bờ màu xám. Các mảng này di chuyển trên lưỡi, và kéo dài
hang
tháng, bớt đi rồi lại xuất hiện. Thường bịnh nhân không khó
chịu gì lắm, có thể rát lưỡi đôi chút. hiện nay chúng ta
không hiểu rõ nguyên do bịnh này và theo đa số y giới, bịnh không
cần chữa. Trường hợp người quen với thính giả bị bịnh lưỡi
ăn lan xuống họng , hoặc trùng ăn lưỡi, có thể là trường hợp
khác ở người lớn, người già. Một số người lớn có thểbị
giang mai ở lưỡi, hoặc bị nấm nặng ở lưỡi lan ra vào máu
trong một số người sức miễn nhiễm yếu (do SIDA) chẳng hạn, hoặc
bị ung thư lưỡi. Những định bịnh vừa nói chắc không áp dụng
trong trường hợp đang bàn vì cháu bị bịnh này từ lúc mới sinh
và vẫn mạnh giỏi không hề hấn gì. Phụ huynh nên hỏi lại bác
sĩ từng khám em xem có đồng ý với chẫn đoán trên hay không.
Dù
sao người bác sĩ khám cho em vẫn là người có thẩm quyền nhất .
Đối với y khoa, nếu ta chưa giải quyết được vấn đề, tốt
hơn hết nên theo dõi tiến triển của bịnh và đối phó nếu
cần.
2)Trường hợp cháu
trai 8
tháng bị viêm phế quản, tím nghẹt thở lúc 3 tháng . Cháu có thể
bị suyễn là một chứng bịnh làm các phế quản co thắt lại và
không khí khó ra vào phổi. Tuổi này còn thường bị nhiễm siêu vi
RSV (Respiratory Syncytial Virus: Siêu vi hô hấp hợp bào) gây sốt, khó
thở, khò khè (wheezing), đôi khi suy hô hấp nếu trẻ bị một
yếu tố nào khác làm bịnh nặng hơn vì phổi đã yếu sẳn.
Trong trường hợp này , bé
còn có thận bất bình thường. Bình thận teo một bên có nghĩa là
nhỏ hơn bình thường, tiếng Anh gọi là hypoplasia. Bình thường
cơ năng hai trái thận là lọc máu , tạo nước tiểu trong các ống
thận, đem xuống bọng đái và được tiểu ra ngoài. Nhờ uớc tiểu
những chất cơ thể phế thải được đem ra ngoài, nếu thận khộng
làm việc bình thường cácchất này sẽ bị giữ lại trong cơ thể
và đầu độc cơ thể, lúc đó người ta gọi là suy thận. Thận
cũng điều hành huyết áp của chúng ta.
Một thận bé bị teo, có
nghĩa là thể tích nhỏ hơn bình thường (hypoplastic), có thể cấu
trúc cũng bất bình thường và cái thận này không làm việc được.
Việc này có thể làm cho áp huyết cháu cao lên. thận bên kia có
những nang (cyst)là những bọc, túi nước thay thế mô thân bình thường,
làm thể tích thận lớn ra nhưng thận lại không làm việc bình thường,
càng ngày càng làm hư hại các phần còn làm việc của thận, do
đó bác sĩ nói em bị suy thận mãn, có nghĩa là thận không đủ sức
thanh lọc những chất cơ thể cần phế thải ra khỏi máu. Sự ứ
đọng những chất phế thải này trong cơ thể của em làm cho em
khó tăng trưởng bình thường ít lên cân , sự phát triển về thể
chất cũng như tâm lý cũng bị chậm lại. Chứng động kinh cũng có
thể phát xuất từ tình trạng suy thận mãn tính này do não bộ bị
ảnh hưởng.
Thân đa nang có nhiều
loại,
-
Một là multicystic kidney,
không phải do di tuyền, thân phát triển không bình thường và
tạo ra những nang, có lẽ em bị loại này làm cho một bên teo,
một bên có nang.
-
Trường hợp thứ hai, là
bịnh polycystic kidney disease là một bịnh di truyền ở trẻ nhỏ
theo lối autosomal recessive, có nghĩa là cả cha và mẹ em bé
mỗi người đều mang trong tế bào mình một cái gene gây bịnh nhưng
cha mẹ không ai bịnh. Nếu đứa con thừa hưởng một cái gene
bịnh thừ cha và một cái gene bịnh từ mẹ, lúc đó thì con mắc
chứng thận đanang bẩm sinh. Trong bịnh này, bịnh nhân còn bị
sưng gan, gan bị xơ cứng và lớn.
-
Một số trường hợp bịnh
tên là Tuberous sclerosis (TS), chứng động kinh có thể đi đôi
với bịnh thận có nang, bịnh nhân có những dấu hiệu ngoài
da, nhất
là trên mặt. Tuy nhiên trong bịnh này, một trong hai cha mẹ cũng
mắc bịnh và truyền gene TS cho con mình (autosomal dominant).
Ở Mỹ, muốn săn sóc cho một
em bé bịnh phức tạp như thế này, ngoài bác sĩ nhi khoa, còn có sự
cọng tác của bác sĩ chuyên khoa thận nhi, bs di truyền, bs thần
kinh nhi, bác sĩ phổi (pulmonologist), bác sĩ tim, bác sĩ gan và sẽ cần
nhiều thử nghiệm phức tạp. Bàn về chi tiết trị liệu ra ngoài
phạm vi câu chuyện hôm nay. Tôi xin gợi ý những điểm sau;
-
Nên xem cháu có những
triệu chứng ngoài da hay không. Nếu cháu có chụp hình đầu
rồi, thì hỏi xem kết quả có bình thường không. Gan cháu có lớn
không. Cháu có thiếu máu không.
-
Nên tìm hiểu xem trong hai
họ nội ngoại cha mẹ có ai bị bịnh thân hay không, hỏi
bác sĩ xem bịnh của em có phải là một hội chứng di truyền
hay không, để quyết định có muốn sanh thêm em bé nữa không .
-
Cháu cần một bác sĩ tổng
quát phối hợp chữa trị chuyên khoa và theo dõi định kỳ về
áp huyết, tăng trưởng, dinh dưỡng chích ngừa đầy đủ. .
-
Bé tiểu nhiều không có
nghĩa là thận làm việc tốt, thân suy kinh niên có thể làm
cháu không cô đọng nước tiểu được và cần để ý cung cấp
đủ nước cho cháu.
-
Các triệu chứng như ho,
khó thở có thể báo hiệu bịnh phổi mà cũng có thể do tim mạch
như suy tim, phù phổi. . …
-
Nên dung thuốc đểu đặn,
đúng liều, nhất là thuốc trị chứng đông kinh
-
Trong tương lai, bé có thể
sẽ cần phải lọc máu hoặc nếu có khả năng ghép thân mới để
giải quyết tình trạng thận suy càng ngày càng nặng.
U xương nơi mắt cá chân và chứng bệnh ngoài
da
15 Sep 2003, 18:52 UTC
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời trường hợp bé Tuấn có hai u xương
ở mắt cá.
BS Hiền: Theo như bố em mô
tả và theo như bác sĩ em đã khám kỹ lưỡng, chụp hình, theo dỏi và kết
luận, tôi chỉ xin đoán có lẽ em có hai u xương sụn ở
cổ chân. Tiếng Anh gọi là osteochondreoma hoặc là osteocartilaginous
exostosis, là ngạnh xương sụn.
VOA: Để cá thính giả
khác có thể tìm hiểu thêm về chứng bịnh này, với mục đích
thông tin, xin BS trình bày thêm một vài chi tiết.
BS Hiền: Đây là những u xương
và sụn hiền, không độc, thường thấy ở trẻ em từ 5 đến 15
tuổi, ở cỗ xương dài (metaphysis) như xương đùi, xương cánh tay,
xương cẳng, ở đoạn thân xương nối liền với đầu xương.
Khối u chỉ tăng trưởng cho đến lúc em hết lớn không còn cao thêm
nữa. Ở trẻ em, thường không cần cắt u này vì không hoá ung thư.
VOA: Gia đình có vẻ lo cho
em về sau này, BS có ý kiến như thế nào?
BS Hiền: Bố của em lo về
dự hậu thì như đã nói, hết chín mươi chín phần trăm là không
biến thành ung thư. Nếu lúc cháu trưởng thành, có điều gì đáng
lo như trường hợp cục u lớn nhanh quá hoặc đau, trở ngại
hoạt
đông hàng ngày như đi đứng, mang giày hoặc thể thao, bác sĩ có
thể quyết định mỗ. Nói chung là hiện nay không có gì để lo
âu, nhưng nếu có gì khác thường thì nên nhờ bác sĩ xem lại.
Trường hợp bịnh ngoài da
của mẹ bé Tuấn
BS Hiền: Bịnh ngoài da của
mẹ bé Tuấn đã được đem đi khám với BS chuyên môn, tôi cũng
đồng ý với chị Minh Phượng là bịnh nhân cần theo đúng hướng
dẫn của bác sĩ. Nếu bác sĩ định bịnh là ngón tay bị nhiễm
trùng do nấm, thì chắc bác sĩ đã cho uống thuốc trụ sinh chống
nấm, keó dài hàng tháng, và sau môt thời gian lâu hơn nữa, móng
tay mới lành lặn, vì móng tay mọc rát chậm, cả mây tháng sau
mới thay được một móng hoàn toàn lành mạnh, mặc dù đã uống đủ
thuốc. Nếu bác sĩ nghĩ là bịnh lác do dị ứng, eczema, Thì bịnh
sẽ trở đi trở lại, và cần phải dùng thuốc hoài, nhất là
mỗi lần bộc phát. Những mụn nước như bịnh nhân kể thường gặp
trong những bịnh eczema da kinh niên, có lẽ nên tránh châm chọc những
mụn này dễ gây nhiễm trùng. Nếu thấy xà phòng rữa chén làm
triệu chứng nhiều hơn, thì nên tránh hoặc xài thứ khác, mang găng
tay vân nân. Tóm lại, nên theo dõi với bác sĩ đang chữa bịnh cho
mình và hỏi cho kỹ phải uống thuốc bao lâu, săn sóc hàng ngày
như thế nào.
Viêm
amidan kinh niên (chronic tonsillitis)
Trả lời Ông Trần đình
Trọng Lâm Đồng.
Bé chín
tuổi bị sưng amidan liên
miên, trị nhiều lần bằng trụ sinh. Bé bị còi. Em cháu bị viêm
mũi , viêm amidan, ho lâu về chiều tối, tăng trưởng tốt hơn.
Thính
giả cũng hỏi chích ngừa có làm còi xương không.
Trường hợp cháu 9
tuổi, có
lẽ bị viêm amidan kinh niên, tiếng Anh là chronic tonsillitis. Chúng
ta không biết amidan có lớn quá không, vì trong bịnh viêm kinh niên,
amidan có thể quá lớn mà cũng có thể thể tích bình thường thôi.
Nói chung, nếu bác sĩ định bịnh là viêm amidan kinh niên và nếu
bác sĩ của bạn khuyên nên mỗ cắt amidan, thì đây là trị liệu
dứt khoát và tốt nhất. Về em gái của bé, nếu bác sĩ nghi là viêm
mũi, viêm xoang mũi, bịnh này có thể làm cháu ho kéo dài, đôi khi khò khè vì nhớt trong mũi chảy ra sau họng, làm họng viêm
kinh niên và cháu ho. Thường nên uống trụ sinh đều đặng, hai tuần lể theo hướng dẫn của bác sĩ của bé.
Một
số trụ sinh loại tetracycline ảnh hưởng đến tăng trưởng của
xương và răng và hiện nay ở Mỹ không được dùng cho trẻ dưới
tám tuổi, lúc mà răng đang thành hình và có thể bị ảnh hưởng
về sau. Tuy nhiên, trừ trường hợp tetracycline và các thuốc lên
hệ mà các BS đều tránh dùng cho trẻ nhỏ, các thuốc thường dùng
khác như Amoxicillin, Augmentin, không
gây còi xương. Ở Mỹ người ta dùng các trụ sinh rất mạnh hàng
hai ba tuần lể để trị các chứng viêm mũi và amidan cho trẻ em mà
không thấy còi xương.
Trong trường hợp của em có
thể em tăng trưởng chậm vì amidan lớn nên em khó nuốt, ăn kém, hoặc ban đêm nghẹt mũi và
họng, ngủ không ngon đôi khi thở gián
đoạn (ngáy thật to, xen kẻ với những lúc yên lặnng vì ngưng
thở, xong rồi vùng vẫy, dẫy dụa vì ngộp và tỉnh lại, ngáy
lạI) gọi là sleep apnea. Theo tôi được biết, các thuốc chíuch
ngừa không gây còi xương. Thường còi xương do thiếu vitamin D
do trẻ dinh dưỡng kém (sữa bò nguyên chất có rất ít
vitamin D, ở Mỹ người ta cho thêm vitamin A và D vào sữa trứôc
khi bán để ngừa bịnh còi xương, lòng đỏ trứng gà, dầu cá
thu chứ nhiều vitamin A) , hoăc do bịnh nhân không ra ngoài nắng
nhiều nhất ở những xứ ôn đớ, tia tử ngoại (ultraviolet) trong
nắng tác dụng trên da giúp sản xuất vitamin D).
Xin cảm ơn quí vị đã theo dõi
câu trả lời của chúng tôi. Tóm tắc , nếu là viêm amidan kinh niên,
nói chung chúng ta đồng ý
với BS nếu đề nghị cắt amidan.
Mụn
trứng cá (acne)
Trả
lời Anh Phan Hoang Vũ, ở Ban Mê Thuột.
Hỏi về mụn trứng cá,
nặng
làm mũ và gây thẹo.
Nói chung bịnh mụn trứng cá là
do các tuyến nhờnở cạnh nang chân
lông trong da tăng sản xuất chất sebum lúc thời dậy thì vì hormon
nam (androgen tăng trong giai đoạn này. Đồng thời, các tế bào ở
chung quanh nang chân lông
lại tróc ra nhiều hơn, dính kẹo lại làm nghẽn đường thoát ra
của chất nhờn, làm tuyến nhờn bị nghẽn, gây viêm, sưng , làm
ra mụn trứng cá. Cọng them đó là một loại vi trùng sanh sản
nhiều trong mụn và làm nặng thêm. Do đó thuốc mụn thường là
những chất làm cho bớt tắc nghẽn đường tiết ra chất nhờn :
ví dụ những thuốc thoa da không cần toa như benzoil peroxide hoặc
cần toa như Retin A thoa và một số khác uống; những trụ sinh
chống vi trùng ở Mỹ cầ phải có toa, hoặc thoa hoặc uống. .
Trường hợp của Cháu Vũ,
có
lẽ thuộc loại nặng gọi là cystic acne, tức là mụn bọc: sâu dưới
da có những cục bóp đau, lớn và có mũ, gây thẹo. Thuốc hữu
hiệu nhất cho loại này là isotretinoid, (tên thương mãi là Accutane.
Nên nhớ là thuốc này có những phản ứng phụ quan trọng, đáng
kể nhất là có thể gây quái thai. Phụ nữ đang định có bầu,
, đang có bầu hoặc cho con bú không được uống thuốc này. ở Mỹ
Bác sĩ phải được bịnh nhân cam kết không thụ thai trong lúc dùng
thuốc và phải thử bịnh nhân hàng tháng xem có bầu hay không.
Ngoài
ra thuốc còn có th ể gây bịnh thần kinh (depression).
Nói một cách khác,
cháu có
thể hỏi BS của cháu xem có nên dùng accutane hay không, và nhớ để
bác sĩ theo dõi kỹ lưởng lúc uống thuốc. Thuốc hiệu nghiệm có
thể kết quả tốt hàng tháng hoặc hàng năm. Ngoài ra có những
thuốc rẽ tiền và dễ tìm hơn như trụ sinh Tetracycline (thường
bắt đầu 500mg hai lần mỗi ngày), Erythromycine
(500mg hai lần/ngày) nếu chưa xài đến hoặc nếu chúng ta không
mua được các thuốc như accutane. Chúng tôi rất tiếc không kê toa
theo yêu cầu được và chỉ có thể cung cấp kiến thức tổng quát
mà thôi.
Hội
chứng Evan.
Bàn về trường hợp em Lê
Thị Hồng Nhất, 11 tuổi ở bình Thuận.
phụ huynh em viết thư và cho
biết em bị Hội chứng Evan, thiếu máu mãn tính do vỡ hồng cầu.
ban đầu nóng sốt, đau các khớp xương tay, gối, lưng. Sau
hai ngày
da vàng, nước tiểu đỏ hồng. hiện nay em đang điều trị
với BS chuyên khoa BV nhi. Hai tuần em phải tái khám hoặc lúc vàng da và
mệt thì phải nhập viện.
Chúng tôi chỉ xin
giải thích
tổng quát về bịnh khá hiếm có này để phụ huynh hiểu về
bịnh lý của con mình, bớt lo âu và tích cực cọng tác với
BS
của em. Chúng tôi không có tham vọng can thiệp vào sự chữa trị
rất tốt của các chuyên gia về bịnh máu đang dành cho em.
Bình thường
mỗi lần có một
chất lạ đi vào cơ thể, như ăn vào, chích vào, thì do hệ thống
miễn nhiễm , cơ thể sản xuất ra những protein gọi là kháng
thể, antibody, chống lại với các chất lạ đó. Cơ chế này giúp
ta chống lại những tấn công từ ngoài vào, có thể là vi trùng, virus hoặc các chất độc.
Tuy nhiên nói chung, hệ thống miễn
nhiễm phân biệt được bạn và thù và thường không tấn công
những tế bào của chính mình.
Trong môt số trường
hợp, hệ
thống phòng thủ bị rối loạn và cơ thể sinh ra những kháng
thể tạm gọi là kháng thể “xấu”chống lại những tế bào
của chính mình. Trường hợp này gọi là autoimmune disease, bịnh
tự miễn nhiễm, thường chúng ta không tìm ra nguyên do chính xác.
Trường hợp
hội chứng Evan, các
kháng thể “xấu” tấn công những tế bào trong máu. Máu chúng
ta có ba loại tế bào chính: các hồng cầu chuyên chở oxy làm cho
máu có màu đỏ, bạch huyết cầu không màu, phụ trách phòng thủ
chống nhiễm trùng và tiểu cầu, nhỏ hơn hai loại kia phụ trách
đông máu.
Nếu hồng cầu bị tấn công
, làm vỡ ra thì chất sắc tố
thải ra nước tiểu làm nước
tiểu hồng hoặc đỏ, những xác hồng cầu bị thải ra thành
chất hoàng đản là bilirubin làm cháu vàng da, vì thiếu hồng cầu
chuyên chở oxygen nên cháu bị mệt. Truyền máu mới không giúp đỡ
nhiều vì cũng sẽ bị phá hủy.
Nếu kháng thể tấn công các
bạch cầu, khả năng chống nhiễm trùng
của cơ thể sẽ bị giảm sút cho nên bịnh nhân chứng Evan hay
bị cảm cúm, bị nhiễm trùng liên miên. Một số trường hợp vì
thấy một em bé cứ bị nhiễm trùng liên miên, người ta thử máu
và khám phá ra bịnh.
Nếu các tiểu cầu bị tấn
công và số lượng xuống thấp,
bịnh nhân sẽ bị dễ chảy máu, có thể chảy máu nhiều chỉ vì một vết thương nhỏ thôi,
như té
gảy răng, đứt tay, chảy máu mũi. Nếu chấn thương, có thể
chảy máu nguy hiểm ở óc, bụng, vv.
Nói chung bịnh khó trị
dứt. Như trường hợp bịnh nhân ở đây, thuốc corticoid chích hoặc
uống làm giảm các hiện tượng miễn nhiễm chống lại các tế bào
bạn của cơ thể mình. Một số nơi dùng immune globulin chuyền tĩnh
mạch. Tuy nhiên đây là phạm vi của các nhà chuyên môn về bịnh
này. Gia đình nên hiểu về cơ chế bịnh này để nói chuyện và
cộng tác với bác sĩ của em một cách tích cực hơn.
Chiều cao của thanh
niên.
Trả
lời thính giả 18 tuổi hỏi chiều cao không tăng 3 năm
nay làm sao để tăng chiều cao.
Bình thường,
đa số con trai nhổ giò nhanh chóng ở tuổi 14-15 (tính theo tuổi
Mỹ, là tròn sinh nhật), lúc đó bề cao tăng 7-8 cm trong một năm.
Đến năm 16 tuổi
đến 18 tuổi thì giảm dần lại, còn 2cm-1cm một năm, sau đó
thì lớn rất ít.
Đó là nói
chuyện đa số. Một thiểu số có thể nhổ giò, (growth spurt ) sớm hơn,
ví dụ lúc
12-13 chẳng hạn. Các em này, lúc 12-13 thì có thể cao hơn các em
đồng lứa, nhưng lúc 18 tuổi có thể cao chỉ trung bình hoặc
thấp hơn trung bình vì thời gian tăng trưởng ngắn hơn.
Một yếu tố khác là
di truyền. Em lấy chiều cao của bố, cọng chiều cao của
mẹ, cọng
13cm rồi chia hai, nếu chiều cao của em tương tự như con số đó,
chỉ xê xích vài phân (ít hơn hoặc cao hơn 5-6 cm) thì chắc là em
đã đạt tới tiềm năng di truyền của mình và coi như đạt tới
chiều cao bình thường của mình, mặc dù mình không vừa ý
với chiều cao đó. Trên thực tế hiện nay chưa có biện pháp gì làm
cho những thiếu niên có sức khỏe bình thường cao thêm theo ý
muốn.
Trả lời
thính giả Trịnh Trần Gian ở Vũng tàu về bịnh trào
ngược thực quản và dị dạng sọ do xương đầu gắn liền với
nhau
quá sớm.
Bịnh trào ngựoc thực quản,
tiếng Anh goị là gastro-esophageal reflux
(GER) có thể dịch là trào ngược từ bao tử lên thực quản.
Bình
thường khi thức ăn hoặc thức uống được nuốt vào cổ họng,
đi qua một cái ống bằng thịt gọi là thực quản
(nghĩa đen là ống ăn) , từ thực quản mới
vào bao tử (hoặc dạ dày). Một khi đã vào
dạ dày thì thức ăn lúc bình thường sẽ từ từ được đảy
xuống ruột non và tiếp tục quá trình tiêu hoá.
Thức ăn uống bình
thường không được đi ngược chiều trở lên thực quản vì ở
đầu dưới của thực quản có một bắp thịt hình tròn
(tiếng Anh
gọi là lower esophageal sphincter) bóp chặt lại sau
khi thức ăn đã đi qua khỏi. Nếu cái sphincter này không bóp chặt
, thì đường đi ngựợc lên sẽ còn hỡ và thứ ăn sẽ chạy ngược lên.
Acid
mạnh sản xuất từ trong bao tử chạy ngược lên làm sưng và lở
loét trong thực quản. Ở trẻ con bị chứng này,
triệu chứng chính
là chúng dễ bị ói, hoặc ọc sữa sau
khi bú hoặc ăn. Những trẻ
thiếu tháng thật nhẹ kí có thể bị rối
loạn hô hấp như ngưng thở
(apnea) nếu bị trào ngược, cần chữa trị cẩn thận.
Trẻ lớn hơn
hoặc người lớn có thể bị trào ngược thực quản mà không ói
nhưng hay bị xót ruột, ợ chua , khan tiếng kinh niên,
ho đêm, khò khè
như bị suyễn đôi khi đau ngực , ăn không ngon
. các triệu chứng
này phần chính do chất acid trong bao tử đi vào thực quản làm khó
chịu, loét thực quản, mà bộ phận này lại
nằm cao trong lồng ngực
và cỗ.
Trường hợp cháu đến
hai tuần mới ói mữa cũng không phải là hiếm.
Mặc dù trong 85 % trường họp triệu chứng xãy ra trong tuần
đàu, chừng 10 trăm trẻ khác có thể có triệu chứng lần đầu
ghi nhận trong năm tuần kế tiếp.
Cháu đang được bác sĩ ở VN săn sóc tốt,
Tôi chỉ xin sơ lược
cách chữa trị như sau:
1. Cho em bé nằm đầu cao lên bằng cách kê đàu giường cao lên,
nhưng khó giữ em ở vị thế này.
2. Cho em bé ngồi trong cái
ghế car seat , nhưng cẩn thận tránh đừng
cho thân em gục xuống , làm khó thở, đừng kê quá 30 độ.
3. Tránh đừng cho em bé ăn bú quá
no. Lắm
khi chúng ta tưởng
cứ em bé khóc la 2 em bé cần bú. nên cho bú quá nhiều hoặc các
lần bú quá gần nhau. Nói chung phải mất chừng
hai tiếng thức ăn
mới qua khỏi bao tử và xuống ruột. Trường hợp em bé chúng ta
bàn ở đây nên xem lại giờ giấc và lượng em bú có nhiều quá
không.
4. Cho bột mễ cốc (cereal) pha vào sữa /formula cho đặc sệt để khó
chạy ngượ c dòng
5. Cho bé uống thuốc làm giảm acid trong bao tử như thuốc ranitidine
(thương mải là Zantac), Prevacid (do bác sĩ quyết định).
6. Một số thuốc làm thức ăn chạy xuống ruột mau hơnnhưng nhiều
phản ứng phụ nên rất it khi dùng. Nếu bác sĩ cho cháu dung thuốc
loại này như thuốc cisapride, nên hỏi bác sĩ cẫn thận nếu cháu
phải xài thêm một thuốc khác như trụ sinh
loai erythromycin, Biaxin.
7. Dị ứng (allergy) với
thức ăn nhất là sữa bò hoặc formula
chế biến từ sữa bò có thể là một yếu tố đáng kể làm tràn
dịch lên thực quản.
Cũng nên biết tin mừng là dù không chữa,
60% trẻ sẽ khỏi lúc
2 tuổi và đến 4 tuổi, đa số sẽ khỏi
vì cháu lớn lên thi ngồi hoặc đứng được,
ăn thức ăn rắn nhiều hơn và bắp thịt sphincter
thực quản làm việc hữu hiệu hơn.
Về đàu của
em, bố em mô tả thóp nhô lên , có gáy sọ khỉ,
đĩnh đàu cao hơn trán, hình như quả đu đủ làm tôi
nghĩ đến
chứng craniosynostosis, nhưng vì không khám em bé nên xin nhấn mạnh là
tôi không có ý muốn định bịnh cho em.
Bịnh này giải thích như sau: Lúc bé mới
sanh, cái sọ củ bé gồm
nhiêù mãnh xương tuy là nằm sát và ăn khớp với
nhau ở những
mối nối ( gọi là suture) nhưng chưa được gắn chặt với
nhau. Sở
dĩ như vậy vì bộ óc em bé phát triển rất nhanh trong mấy năm đàu,
thể tích tăng rất nhanh cho nên thể tích sọ chứa bộ óc đó cũng
phải tăng nhanh mới thích ứng nỗi. Do đó khoảng cách ở giữa
các mãnh xương còn hở đó là các cái
thóp (fontanelle). Một số
tường hợp. các mãnh xương đàu này lúc mới
sanh đã gắn chặt
với nhau rồi, các mối nối sutures hàn chặt lại
, thi sự nẫy nỡ
của cái sọ có thể bị ngưng lại ở chiều
ngang, chiều dọc, hoặc hai chiều. Trường hợp bạn mô tả,
nên đem bác sĩ khám xem cháu có bi chứng sọ hình thuyền (scaphocephaly) hay không,
do duờng nối trưóc sau
(sagital suture) hàn gắn lại quá sớm. Nên nhớ,
dừng lo vội, vì
chứng này hiếm và nếu chỉ bi một đường suture thôi
cũng không
có hại gì. Nếu là trường hợp nặng làm gò bó sự phát triển
bình thường của bộ óc, cần gởi
đến tham khảo bác sĩ giải phẩu
thần kinh nhi (pediatric neuro surgeon) để quyết định xem có cần mổ
(giải phẩu) hay không. Nói sơ lược, bắc sĩ giải
phẩu sẽ cắt bớt
những miếng xương sọ để chúng rời
ra và sọ có thể dãn ra
được. Dây là những thủ thuật kỷ thuật rất
cao, chỉ thực hiện
ở một số trung tâm y khoa chuyên môn cao độ.
Về chuyện bố em định đẩy đầu em bé vào tường để sửa lại
cái đàu của em, tuyệt đối xin can vì vô ích và nguy hiểm.
Tôi xin trả lời
Bà Phạm Bảo Toàn ở Hải Phòng hỏi về
chứng trẻ em tóc bạc sớm.
Theo tây y, chứng tóc bạc sớm chưa được hiểu và giải
thích
tường tân. Nói chung phần lớn tài liệu y học cho rằng cá yếu tố
di truyền quyết định người ta dến tuổi
nào thì tóc bạc. Có nghĩa
là tóc bạc sớm hay muộn là do các gien trong mỗi
tế bào của mình , mình thừa hưởng các gene này từ cha mẹ mình.
Hiện nay cách chữa
trị duy nhất là nhuôm tóc.
Sau đây chúng ta sẽ đi
vào chi tiết hơn.
Như trường hợp của gia đình bà,
hai cháu sinh đôi cùng tóc bạc
sớm như nhau, mẹ các cháu cũng bạc tóc sớm
, tuy trể hơn các
cháu. Tuy chúng ta không có những chi tiết chính xác về chứng tóc
bạc sớm ở các người khác trong hai họ nội
ngoại, hoàn cảnh
trên cũng làm cho chúng ta nghi rằng giả thuyết
di truyền là đúng
trong trường hợp của gia đình này. Tuy nhiên tôi
xin nhấn mạnh ở
đây là không thể định bịnh chính xác cho một trường hợp nhất
định mà chỉ căn cứ trên vài dữ kiên sơ lược.
Trong một số
trường hợp hiếm gặp chúng ta có thể gặp rối
loan về màu tóc đi chung với một số triệu chứng khác.
Ðó là hội
chứng Waardenburg, đặt theo tên một bác sĩ chuyên khoa mắt ngưới
Hòa lan. trong hội chứng này người bịnh có một lọn tóc màu trắng(tóc bạc)
thường nằm trưóc trán, có thể mọc nhiềi
ít ra phiá sau. Người bịnh cũng có thể bị bạc đàu rất sớm,
thường lúc dưới hai mươi tuổi. Ngoài
ra bịnh nhân còn có những đặc diểm khác như mống
mắt hai bên màu khác nhau, ví dụ một mắt nâu và mắt kia màu xanh
lơ. Ðiểm quan trọng là còn kèm theo bịnh điếc
tai ( đa số là điếc
nhẹ , chi chừng 1 phần năm là phải mang máy điếc).
tuy nhiên ở
trẻ con, nếu có phương tiện nên kiểm tra xem bé có nghe tốt hay
không có nghĩa là đo thính giác của cháu vì nếu cháu lãng
tai có
thể ảnh hưởng đến phát triển về
tri thức và tâm lý. Chứng
Waardenburg này là một bịnh di truyền do một cái
gene ở nhiễm thể số
2; nếu một người trong hai cha mẹ bị bịnh thì 50% con cái
sẽ mắc bịnh, nhưng có thể nhiều ít,
tùy trường hợp.
Bà Toàn cho biết cháu đã uống hà thu ô và rể cây dâu mà
không có kết quả đáng kể. Ðây cũng là một điểm khác biệt
giữa y học cỗ truyền và tây y chính luồng hiện
nay. Nếu tôi
không
lầm thì đông y cho rằng tóc bạc do máu huyết bị suy nên dung những
thuốc trên để điều hoà huyết. Tây y thì giải
thích chứng tóc
bạc như sau. Mỗi sợi lông hay tóc được sản xuất từ một bộ
phận li ti nhỏ bằng hạt cát nằm dưới
gốc sợi tóc. Bộ phận này
gọi là nang tóc (follicle). Trong nang tóc có những tế bào gọi
là
melanocyte tiết ra một chất nhuộm gọi là
melanin. Chất này tiếng Việt
thuờng dịch là hắc tố, hoặc là chất màu đen,
nhưng thật ra màu
melanin có thể ngã qua đỏ, vàng, nâu, tùy theo các yếu tố di truyền
của từng người. Do đó người thì tóc đen,
người tóc vàng, tóc
đỏ . . Lúc các melanocytes nay ngưng sản xuất melanin thì tóc không có
màu nữa và thành tóc bạc. Lúc nào tóc bạc
, lúc chỉ mới mười tuổi như con của vị thinh giả
, hoặc lúc đã 60-70 như ở một
số vị cao niên, theo tây y thì phần lớn do
di truyền. Một số bịnh như
suy tuyến giáp trạng, suy dinh dưỡng, thiếu
vi tamin có thể làm tóc
xấu đi như dễ đứt đoạn, hoe đỏ nhưng không bạc hoặc hoa râm.
Như mẹ các cháu cho biết
hai cháu vẫn khỏe và học giỏi chứng
tỏ các cháu sức khỏe tổng quát tốt.
Tây y cho rằng một
khi sợi tóc đã mọc khỏi da đàu, màu tóc không thay đổi nữa.
Tây y
không công nhận những trường hợp kể chuyện lo lắng quá chỉ một
đêm làm đàu bạc, mặc dù các chuyện tóc bạc đột ngột này
được nhắc đến nhiều bên Dông phương cũng như Tây phương
, như
trường hợp bà hoàng hậu Marie Antionette của Pháptóc bạc ngày
khi lên máy chém. .
Phân đông y giới
không nghỉ rằng tóc bạc là một dấu hiệu của
một sự suy nhược tổng quát. Trừ một số trường hợp hiếm như
Hội chứng Waărdenburg bàn ở trên . Một chòm tóc bạc ở chỗ
khác trên đàu có thể báo hiện chứng bạch biến (vitiligo) biểu
hiện bằng những vùn da trắng toát trên mình bịnh nhân.
Tóm lại có lẽ các cháu và mẹ cháu bị tóc bạc sớm do
di truyền, có vẽ không ảnh hưởng đến sức khỏe tổng quát mà chỉ
là vấn đề thẩm mỹ mà thôi. Nếu có thể nên hỏi
kỷ trong gia
đình hai họ có những trường hợp tương tự như đã bàn hay
không. Nếu nghi ngờ nên đi khám bác sĩ để xem có những triệu
chứng gì khác hay không, nhất là nên để ý đến mắt và
tai của
các em.
Tôi
xin trả lời thính giả hỏi về trường hợp bé 23 tháng, hở vòm miệng, không có lưỡi gà. .
Trường
hợp này tiếng Anh gọi là cleft palate, cleft có nghĩ bị chẻ, bị
hở ra, palate là vòm miệng. Chúng này xảy ra ở người Á châu
nhiều hơn các ngườ da trắng hoặc đen.
Trước
hết chúng ta nên giải thích một số căn bản về cơ thể học.
Vòm
miệng là cái gì? Như mọi người
đều biết, mũi nằm trên miệng , mũi
dùng để hô hấp, không khí đi vào lổ mũi, được lọc
bụi bặm, sưỡi ấm rồi chạy ra phía sau mũi gọi là mũi hầu, xuống họng rồi vào khí quản trước khi đi vào
phổi. . Chúng ta
ăn uống qua miệng, thức ăn uống đi ra phía sau họng và được
đưa xuống thực quản để vào bao tử. Như vậy chúng ta thấy
đường ăn qua miệng và đường không khí thở qua mũi thì cách
biệt với nhau ở phía trước nhưng ra phía sau thì cùng chia xẽ với nhau khoảng
phía sau của cái họng của mình, tức là hầu (pharynx). Lúc nuốt
thì chúng ta không được thở và ngược lại. Do đó vòm
miệng, tiếng Anh là palate là cái vòm, cái trần của miêng, mà là cái
sàn
của mũi nằm tầng trên , vòm miệng
ngăn cách mũi và miệng.
Phía
sau nơi đường uống và đường thở chung với nhau, thì vòm
miệng trở thành một cái màng mỏng, bật lên bật xuống được.
Lúc ta thở thì màng bật xuống để không khí từ mũi
đi qua, lúc ta nuốt thức ăn thức uống thì màng bật lên để
đóng chặt đường lên mũi lại. Cái màng mêm này là vòm miệng
mềm (tiếng Anh là soft palate) và cái chop của phần này gọi là
uvula, tiếng Việt thường gọi là cái lưỡi gà. Lúc ta há miệng
ra, miếng thịt thòng trên xuống ngay
giữa họng đó là cái uvula.
Trường
hợp bé ỏ đây, không có lưỡi gà, và hơn nữa vòm miệng, hoặc
khẩu cái mềm bị hở, nghĩa là bị lủng cho nên miệng và mũi
không
được ngăn cách hẵn với nhau.
1.
Khi bé bú
mẹ vì xoang miệng không kín, nên áp suất cấn để nút núm vú
cho sữa chảy ra có thể khôing đủ và bé bú không đủ. Lúc bé
ăn được , thức ăn dễ chạy ngược lên mũi làm bé sặt. Do đó,
bé có thể tăng trưởng kém hoặc suy dinh dưỡng. Thường các bé
bị trở ngại nhiều có thể xoi lổ núm vú lớn hơn, hoặn nhiều
lổ, hoặc cần những nuốm vú dạng đặc biệt, hoăc đôi
khi tạm thời dùng một tấm cản gắn vào vòm miệng để bít lổ dò
lại. lúc chưa giải phẩu.
2.
Lúc bé
bắt đầu tập nói, bình thường cấn phải tạo một áp suất nào
đó trong miệng mới phát ra được một số phụ âm. Trường hợp
hở vòm miệng, hơi xì qua mũi và bé không phát âm được một
số âm , làm cho bé` có giọng mũi hoặc nặng hơn thì ngọng.
3.
Ngoài ra , miệng và hầu còn lien hệ với tai , có
hai cái gọi là vòi
Eustache nối miệng với tai. Người bị hỡ vòm miệng hay
bị nghẹt hai ống này nên tai giữa (middle ear) thường dễ bị
nhiễm trùng (middle ear infection ) hoạc bị tràn dịch tai giữa
(middle ear effusion, fluid in middle ear). Những trẻ này dễ bị lãng
tai (hearing loss), làm chúng nghe tiếng nói không rõ và do đó khả năng
phát âm của chúng cũng bị trở ngại.
Nhũng
điểm trên đây giải thích phấn nào những vấn đề của em bé
chúng ta đang bàn ở đây, như cháu chậm lớn, chậm nói, hay đau
họng và viêm phế quản. Mẹ cháu không cho biết là cháu có hay
bị nhiễm trùng tai hay không, nếu có thì vấn đề của tai có
thể làm cháu lãng tai và ảnh hưởng đến phát triển về nói phát
âm và ngôn ngữ (speech development) của nó.
Tuy
nhiên, theo như mẹ cháu nói thì cháu không nói được , phải
ra dấu, thì chúng ta nghi ngờ có thể có một số vấn đề khác đi
kèm theo, tạo thành một hội chứng thường găp (30%) trong số
những người bị hở vòm miệng . Gọi là hội chưng Stickler gồm
những chúng hỡ vòm miệng, điếc tai , cận thị nặng, đau khớp
xuơng là một chúng bịnh di truyền.
Tóm
lại nếu có phương tiện nên cho em bé giải phẩu càng sớm càng
tốt. Thường ở Mỹ người ta giải phẩu trước khi em một tuổi
để ngừa những biến chứng về phát triển ngôn ngữ. Trong 20% trường
hợp, cần mổ lại để giọng nói em tốt hơn. Ở Mỹ thường
cả một ê kíp trong một đơn vị sọ mặt (craniofacial unit) chuyên
gia gồm bác sĩ nhi khoa, bác sĩ tạo hình (plastic surgery), bác sĩ
chỉnh nha (orthodontics), bác sĩ tai mũi họng, bac sĩ di truyền, bác sĩ
tâm lý phụ trách phối họp kéo dài hàng năm dể tạo những kết
quả rất khả quan về lâu về dài.
Nếu
phương tiện giới hạn , nên nhờ
một bác sĩ nhi khoa ở VN khám và đánh giá tình hình kỷ lưởng, chú ý về phát triển thể chất
, dinh dưỡng cũng như tâm lý và
ngôn ngữ, để ý đến các bộ phận liên hệ như tai, mắt và tim
để xem có những chứng đi kèm theo hay không để nếu cần giới thiệu đến các chuyên khoa khác
. Ước mong cháu bé chúng ta bàn
ở đây sớm có cơ hội gặp gỡ những nhà giải phẫu tạo hình
trong hoặc ngoài nước.
Trong
lúc chờ đợi, sự kiên trì và kiên
nhẫn chăm sóc dạy dỗ của
gia đình với sự cố vấn của bác sĩ quen thuộc với em là điều
đáng quí nhất giúp cho em có
một cuộc sống mạnh khoẻ và hạnh phúc.
Trả
lời thính giả hỏi về
bịnh đái tháo nhạt ở bé 10 tuổi.
Vị thính giả đây
hỏi về
một em bé đị tiểu rất nhiều và cũng uống rất nhiều từ lúc
em 6 tuổi . Một trong những triệu chứng đầu tiên là em đái
dầm. Các thử nghiệm kể cả chụp hình quang tuyến ở VN đều bình
thường. Lúc đầu BS nghi là em mắc chứng uống nước quá nhiều
và cho giới hạn lượng nước uống nhưng không khỏi. Sau đó bác
sĩ khác định bịnh đái tháo nhạt
và dùng một thuốc xịt vào mũi thì triệu chứng có bớt đi
nhiều nhưng có lúc cháu bị phù. Hết thuốc thì triệu chứng lại
như củ.
Trươc hết tôi
xin nói về tên bịnh này là bịnh đái
tháo nhạt. Danh từ này dịch
từ y khoa quốc tế là diabetes insipidus. Diabetes gốc chữ Hy lạp có
nghĩa là đi tiểu, chúng ta
dịch là đái tháo vì bịnh nhân đi tiểu quá nhiều, Insipidus là
lạt hay nhạt nhẽo, không ngọt. Sỡ dĩ như vậy để
phân biệt với bịnh đái đường , trong bịnh này thì nước
tiểu có thể ngọt vì chất đường được thải ra trong đó.
Chúng
ta nên giải thích sơ lược bịnh lý
như
sau.
Bình thường
hai trái thận
(kidney) nằm trong bụng, hai bên cột sống, có vai trò điều hòa lượng
nước trong cơ thể chúng ta. Lượng nước tiểu thải ra có thể
nhiều hoặc ít tùy theo cơ thể của chúng ta có thiếu hoặc thừa
nước hay không. Nếu chúng ta khát nước chẳng hạn thì nước
tiểu phải đậm đặc hơn để bảo toàn nước, nếu chúng ta dư
nước vì uống qúa nhiều chẳng hạn thì nước tiểu phải loãng
hơn nhiều để thanh toán bớt nước trong cơ thể. Sở dĩ cơ thể
chúng ta điều hòa nước
một cách co dãn tùy tiện như thế phần lớn do một chất tên
vasopressin. Tuyến não thùy nhỏ (hypophysis)bằng đầu ngón tay,
nằm
dưới bộ óc chúng ta tiết ra vasopressin. . Nếu thiếu nước,
não
thùy tiết ra vasopressin nhiều hơn, thận do đó thu hồi nước
nhiều hơn và chỉ cho một lượng nước tiểu nhỏ được bài tiết ra ngoài.
Ngược
lại nếu chúng ta uống một lược ba bốn ly
nước cho đầy bụng chẳng hạn, tuyến não thùy sẽ không sản
xuất vasopressin nữa, lúc đó bao nhiêu nước được lọc qua ống
của thận đều đi thẳng ra ngoài, nên lượng nước tiểu rất
lớn.
Người bị bịnh đái
tháo nhạt
mất khả năng sản xuất vasopressin, do đó không cô đọng nước
tiểu được, bao nhiêu nước từ máu đem đến thận, lọc qua các
ống trong thận phần lớn đều bị đem thẳng ra ngoài, cho nên em
bé của chúng ta ở đây phải đái liên miên ngày đêm không nghỉ.
Mà cũng vì vậy nên em mất nước liên tục, nếu không ứông
nước liên miên để bù vào lượng mất thì sẽ sụt cân, da khô,
có khi xĩu , kích xúc, phân quá khô nên bón không bài tiết. ra ngoài
được.
Về nguyên do bịnh này,
chừng
một nửa bịnh nhân bác sĩ không tìm ra nguyên do gây bịnh, tức là
không biêt tại sao não thùy không sản xuất vasopressin.
(idiopathic DI). Nửa trường hợp còn lại có thể do
nhiều nguyên nhân khác nhau: hoặc do chấn thương sọ não, hoặc do
bướu não (brain tumor), hoặc do di truyền (genetic) , nghĩa là do gien
(di thể, gene) cha mẹ truyền qua. Trường hợp u (bướu) trong não
thì phải chữa lấy bướu ra hoặc làm tiêu bướu đi (bằng phóng
xạ, . . ) .
Theo mẹ em cho biết thì các thử
nghiệm của em đều bình thường, mặc dù chúng ta không biết các
thử nghiệm gồm những gì, chụp quang tuyến thường, hay CT scan
hoặc MRI. Một số thử nghiệm có ở Mỹ như MRI có thể thấy
một số bất thường trên óc mà chụp quang tuyến X thường không
thấy.
Về
chữa trị, chúng tôi hy vọng trường hợp em thuộc
loạị không rõ nguyên do và chúng ta không phải lo đến não bộ
của em. Tuy nhiên , nên nói trước rằng đây là một bịnh hiếm, nếu đến được nơi càng chuyên môn càng
tốt. Tôi chỉ xin
khuyến cáo những điểm sau:
-
Nếu
bịnh nhân không dùng thuốc gì cả vì hoàn cảnh em bé hiện
nay, nên cho em có phương tiện để uống nước bất cứ lúc
nào và ơ đâu , mỗi khi em thấy khát nước. Nghĩa là dù trong
lớp học, đi chơi xa, dù bất tiện tới đâu cũng
phải cho em
có nước uống lúc khát nước. . Tránh tìm tập bắt em
nhịn khát vì không thể tập nhịn khát được
-
Ở
xứ nóng như Việt nam, nên tránh những hoạt đông hoặc những
nơi làm tăng sự mất nước không nhìn thấy như qua hơi thở, mồ hôi.
. vì hoạt động quá nhiêu trong những điều kiện đó
làm em càng mất nước (dehydration) nhiều hơn nữa .
-
Nếu
em bị tiêu chảy, ói mữa nên nhờ bác sĩ, cơ quan y tế theo dõi
sớm vì em dễ bị thiếu nước cấp tính.
-
Nên
chọn một trung tâm nhi khoa, bác sĩ quen biết có kiến thức
về bịnh hiếm có này. Hoặc cho bs tên quốc tế của bịnh này
(diabetes insipidus) để dễ tìm hiểu hơn (qua sách vở, internet) nếu ở xa các trung tâm chuyên môn.
-
Nói
chung nếu chúng ta cho cháu uống nước đầy đủ thì dự hậu
tốt, đời sống không bị giới hạn.
Về
thuốc men, mục đích là để tăng chất lượng đời
sống: cho cháu ngủ yên giấc, sinh hoạt bình thường không
phải uống và tiểu suốt ngày như môt cái thùng lũng đáy.
Tôi không nghe rõ tên thuốc mà
mẹ cháu cho xịt vào mũi. Hiên nay thuốc hiệu nghiệm nhất là
thuốc desmopressin, thuốc này khi xịt vào mũi sẽ đi
vào
máu, đến thận và tác dụng y hệt như vasopressin, nghĩa là ra
lịnh các ống thận thu hồi bớt nước lại, cô đọng nước
tiểu và điều chế sự mất nước quá nhiều trong nước tiểu.
Tên
thương mãi là DDAVP ở Mỹ, một số nơi khác tên MINIRIN.
Thuốc có thể chích, uống hoặc xịt vào mũi. Thường nhất là
thuốc xịt gọi là DDAV nasal spray, 10 microgram thuốc trong
một lần xịt. Chai thuốc xịt dược 50 lần. Thừơng tùy theo
bịnh nhân lớn nhỏ, nặng nhẹ, xịt một liều vào mũi, một
hoặc hai hoặc ba lần một ngày. Một chai này cả 100 đô la
Mỹ, cho nên rất tốn kém nếu phải bỏ tiền túi.
Nên để ý lúc cháu dùng
desmopressin, phải dặn cháu chỉ uống nước lúc nào thấy khát, kẻo không thì lại dư nước,
ngộ độc nước vì nay thuốc đã làm
em tiểu bớt lại rồi. (như
mẹ em kể chuyện em bi sưng phù sau khi xài thuốc)
Một số bác sĩ dùng thuốc
chlorpropamide (Diabinese) là thuốc thường dùng trị bịnh đái đường để trị bịnh đái
tháo nhạt ở người lớn. hoặc dùng
thuớc lợi tiểu (diuretic) là hydrochlorothiazide
( Hydrodiuril, Microzide)(2-4mg per kilogram/ngày) hoặc amiloride
thì rẻ hơn nhiều. Hai thuốc này uống và dễ mua, ở đâ cũng
có. Tuy nhiên dùng thế nào, tác dụng phụ ra sao cần bác sĩ chuyên
khoa theo dõi, ngoài phạm vi cuộc nói chuyện hôm nay.
Nói tóm
lại, trong bịnh đái tháo
nhạt người bịnh mất nước
vì thận mất khả năng làm cô
đọng nước tiểu lúc cơ thể cần bảo vệ nước. Nếu không có
phương tiện chữa bằng thuốc men thí phải bảo đảm cho bịnh nhân
luôn luôn có nước uống lúc khát. Nói chung
tuy khổ sở vì phải đi tiểu và uống nước liên miên, nếu
không kèm theo một bịnh gì
cần chữa trị như u bướu ở não, nếu đúng là bịnh đái tháo
không có nguyên do (idiopathic diabetes insipidus), người bịnh vẫn sống lâu như mọi người nếu chăm sóc đúng cách.
Thuốc xịt hoặc uống tên DDAVP là hiệu nghiệm hơn cả, nhưng đắt
tiền. Các thuốc khác như thuốc thiazide (lợi tiểu ) thì cũng
cần có bác sỉ hướng dẫn.
Ngày 9 Tháng 12 2002
Trả
lời thính giả Nguyễn trần Ngọc Quí ở Gia Lai hỏi trẻ 7 tuổi bịnh đổ mồ hôi
tay quá nhiều (hyperhidrosis) và bị trỉ. .
Thường lúc chúng ta chảy mồ
hôi nhiều lúc chúng ta đến một chỗ nóng nực, vì bộ óc chúng
ta có khả năng phát hiện được sự thay đổi nhiệt
độ của máu cơ thể đi vào đầu, bộ óc ra lịnh cho
những tuyến mồ hôi làm việc nhiều hơn. Trái lại, mồ hôi
bàn
tay và lòng bàn chân chịu ảnh hưởng trực tiếp của vỏ óc
(cerebral cortex) là những tổ chức thần kinh cấp cao và là nơi điều
khiển những cảm xúc, suy nghĩ. Do đó chúng ta chảy mồ hôi tay chân
thường vì chúng ta xúc động , sợ sệt hoặc lo âu (emotional
stimuli).
Chứng chảy mồ hôi
tay chân quá
nhiều (hyperhidrosis) ở một người khỏe mạnh về mọi
mặt khác thường được giải thích như là một sự thiếu
điều hòa của hệ
thần kinh giao cảm. (autonomic dysregulation) Nói môt cách giản
dị hơn, những người này là những người dễ bị xúc động, hệ thần kinh giao cảm (sympathetic system) quá nhạy cảm
, kích thích
các hạch mồ hôi tay chân, nách quá trớn. Người Nhật bị chứng
này 20 lần nhiều hơn các giống dân khác. Người Mỹ (phần đông
là da trắng) chừng 1% mắc chứng này.
Chữa trị
chỉ có mục đích làm tăng chất lượng đời sống vì bịnh này
không có gì nguy hiểm.
Thường nhất là dùng những
muối aluminum (nhôm). Ở Mỹ , Thuốc tên Drysol chứa 20 % aluminum
chloride, bán từng chai 37. 5 cc, ở Mỹ mua phải có toa BS. Tối đi ngủ người bịnh thoa Drysol lên chỗ mồ hôi
nhiều, lấy saran wrap
(là màng plastic) bọc lên, sáng dậy rửa thuốc đi. Làm hai đêm liên
tiếp . Sau đó , mỗi tuần một hai lần nếu cần. Thuốc
Certin-Dri và Xerac không cần toa BS. Bà Quý nên hỏi dược sĩ có thuốc tương
tự hay không, thường đây là những chất rẻ tiền dễ kiếm.
Về bịnh bón của em,
nên cho em ăn rau, trái cây , uống nước trái cây, và uống nước
đầy đủ nếu em bị bón. Có dịp nên đi Bs khám xem có bị ký
sinh trùng hay không và nhờ Bs chỉ bảo.
Chú thích:
Các thuốc uống xài trị bịnh ra mồ hôi nhiều không hiệu quả
lắm vì nhiều phản ưng phụ. Trong một số trường hợp bác sĩ có
thể xài thuốc an thần (tranquilizer). Những thuốc này cũng như
những biện pháp sau đây không xài cho trẻ em, chỉ kể ra đây
với mục đích thông tin.
Một số Bs dùng phương pháp
giải phẩu , cắt đứt giây thần kinh giao cảm nằm trong lồng
ngực, trước khi giây này ra khỏi lồng ngực và phụ trách vùng
mồ hôi ở nách và tay. Do BS giải phẩu thần kinh (neurosurgeon)
thực hiện, hiện nay thường thấy quảng cáo trên các băng nhạc
video Việt nam.
Một phương pháp
mới, khá đắt
tiền là chích Botulinum toxin A (Botox). Botox là một chất cực
độc lấy từ vi trùng botulinum. Hiện nay rất thịnh hành trong
việc trị các vết nhăn da mặt. Độc tố này làm tê liệt các
tuyến mồ hôi.
Bịnh nhân được bác sĩ chuyên
khoa da chích chừng 50 mũi chất này vào
mỗi bàn tay. Hiệu nghiệm từ 4-12 tháng , sau đó phải làm
lại.
Tóm tắt, em tăng trưởng
tốt, chỉ có tật nhiều mồ hôi. Tự nó bịnh nhiều mồ hôi
chỉ bất tiện, nên hỏi han em bé, khuyến khích, an
ủi nếu em hay sợ sệt, lo lắng. Có thể dung
muối nhôm
(aluminum salt) nếu cần. Nên nhờ BS khám
để đánh giá sức khỏe tổng quát của em , để loại
những bịnh tim, giáp trạng đôi khi có thể đi cùng.
