Sully Prudhomme
Bình Hoa Vỡ và Vết Thương Lòng
René Francois Armand (Sully) Prudhomme, là một văn sĩ, thi sĩ người Pháp. Sinh tại Paris (1839)), lúc đầu muốn đi học kỹ sư, sau vì bị bịnh mắt, đi làm nhà máy, học luật, hành nghề kế toán rồi chuyển hướng về triết, viết tiểu luận (essais) và làm thơ. Ông được bầu vào Hàn Lâm Viện Pháp (Academie francaise, 1881), và là người đầu tiên nhận giải Nobel về văn chương trên thế giới (1901) vì " chủ nghĩa lý tưởng cao thượng, sự hoàn hão nghệ thuật, và kết hợp các phẩm chất của trái tim và trí thức". Ông dùng phần lớn tiền thưởng để lập một giải thưởng mới về thi ca.
Suốt đời ông bị sức khoẻ yếu kém, mắt mờ. Những năm cuối đời, ông sống ẩn dật, và mặc dù bị chứng bại liệt từng cơn, ông vẫn tiếp tục viết tiểu luận về triết lý và thẩm mỹ là sở trường của mình. Ông mất đột ngột năm 1907 và mai táng ở Paris.
“Bình hoa vỡ” (1865) là bài thơ nổi tiếng nhất của Sully Prudhomme. Bài này viết lúc ông mới 26 tuổi, trong thời kỳ lãng mạn. Sau này ông chú trọng hơn về hình thức của thi ca, về nội dung triết lý và đạo đức. Một bài thơ khác, “Un Songe” (Một giấc mộng) cũng được học trò thời giữa thế kỷ 20 học thuộc lòng bản dịch mà tôi quên tác giả.
Le laboureur m'a dit en songe: "Fais ton pain
Je ne te nourris plus: gratte la terre et sème."...
"Nằm mộng thấy nông phu lại bảo hãy tự làm bánh mì mà ăn, cào đất lên mà
gieo hạt...", người thợ dệt biểu mình tự dệt vải may quần áo, người thợ hồ
từ chối xây nhà cho mình ở... Tỉnh giậy tác giả thấy yêu mọi người và hạnh
phúc của mỗi người tuỳ thuộc vào sự đùm bọc của mọi người.
Je connus mon bonheur, et qu'au monde où nous sommes
Nul ne peut se vanter de se passer des hommes,
Et depuis ce jour-là, je les ai tous aimés.
“Tôi nhận ra hạnh phúc của mình, và hiểu rằng trong thế giới chúng ta
Không ai có thể khoe khoang rằng mình không cần người khác,
Và từ hôm đó, tôi yêu thương mọi người.”
Với thời đại hậu kỹ nghệ hiện nay, trong nền "kinh tế tri thức", người nông
dân, người thợ xây dựng cần người người tiêu thụ hơn là ngược lại, ý nghĩa
cao cả và lý tưởng của bài thơ "Một giấc mộng" có lẽ không còn được cảm nhận
thấm thía bằng cách đây một thế kỷ. Ngược lại, với vai trò của "văn hoá ứng
xử" trong xã hội sung túc rất nhạy cảm hiện nay, ý thơ “Bình hoa vỡ” về vết
thương lòng vô tình gây ra giữa hai người vẫn còn là một đề tài muôn thuở và
chăc sẽ còn làm rung động nhiều người của mọi lứa tuổi.
Le vase brisé
Le vase où meurt cette verveine
D'un coup d'éventail fut fêlé ;
Le coup dut effleurer à peine :
Aucun bruit ne l'a révélé.
Mais la légère meurtrissure,
Mordant le cristal chaque jour,
D'une marche invisible et sûre
En a fait lentement le tour.
Son eau fraîche a fui goutte à goutte,
Le suc des fleurs s'est épuisé ;
Personne encore ne s'en doute ;
N'y touchez pas, il est brisé.
Souvent aussi la main qu'on aime,
Effleurant le coeur, le meurtrit ;
Puis le coeur se fend de lui-même,
La fleur de son amour périt ;
Toujours intact aux yeux du monde,
Il sent croître et pleurer tout bas
Sa blessure fine et profonde ;
Il est brisé, n'y touchez pas.
Sully Prudhomme
(Stances et Poemes)
Bình hoa vỡ
Mã-tiên-thảo trong bình đang chết,
Quạt chạm vào rạn nứt bình hoa.
Tưởng chẳng làm sao, chỉ phớt qua,
Chẳng nghe tiếng chạm vào thân chậu.
Nhưng vết thương bên ngoài cắn ngấu,
Ngày qua ngày đâm thấu thuỷ tinh,
Không ngừng lan, lặng lẻ bao quanh,
Ôm trọn thân chiếc bình hoa đẹp.
Nước trong mát thoát ra từng giọt,
Mật nhuỵ hoa cạn kiệt bao giờ,
Chỉ mới thôi, ai có nào ngờ;
Đừng đụng nhé, nó đang tan vỡ.
Tay người yêu lắm khi cũng thế,
Phớt qua tim, để lại vết thương;
Tim rạn nứt tự vỡ như gương,
Hoa tình ái chết theo ngày tháng.
Tinh tế quá chẳng ai nhìn thấy,
Nhưng con tim biết vết thương sâu,
Đang dần lan âm ỉ khóc sầu;
Đừng đụng nhé, nó đang tan vỡ.
Hồ Văn Hiền dịch (14 th 9-2015)
Mã-tiên-thảo (verveine, verbena)
The broken vase
The vase where this verbena’s dying
Was cracked by a lady’s fan’s soft blow.
It must have been the merest grazing:
We heard no sound. The fissure grew.
The little wound spread while we slept,
Pried deep in the crystal, bit by bit.
A long, slow marching line, it crept
From spreading base to curving lip.
The water oozed out drop by drop,
Bled from the line we’d not seen etched.
The flowers drained out all their sap.
The vase is broken: do not touch.
The quick, sleek hand of one we love
Can tap us with a fan’s soft blow,
And we will break, as surely riven
As that cracked vase. And no one knows.
The world sees just the hard, curved surface
Of a vase a lady’s fan once grazed,
That slowly drips and bleeds with sadness.
Do not touch the broken vase.
( Translation by Robert Archambeau)
Thủy tiên (Narcissus poeticus)
Vết thương lòng
Lan Sơn, tên thật là Nguyễn Đức Phòng (1912-1974), một nhà thơ tiền chiến,
phỏng theo ý thơ của Sully Prudhomme trong bài "Vết thương lòng" sau đây.
Thay vì bình hoa rạn nứt vì cái quạt của người đẹp, thì trong bài thơ Việt,
người đẹp vì mơ mộng đến người khác, đã lỡ cắt giò thuỷ tiên trong tay mình.
Bài thơ đã được tác giả quyển Thi nhân Việt Nam, Hoài Thanh và Hoài Chân,
khen là "tuy cùng một đề nhưng (Vết thương lòng) kín đáo và ý nhị hơn".
(Theo Wikipedia)
Vết thương lòng
Nắng sớm, em ngồi tỉa thủy tiên,Hồn em say đắm cảnh thiên nhiên,
Bóng ai thấp thoáng ngoài hiên vắng,
Em đã vô tình vội ngẩng lên.
Em vội ngừng tay, vội ngó ra,
Dao cầm sẩy chạm tới giò hoa;
Giò hoa ngày lụi, màng hoa úa,
Hoa đã vì em chịu xót xa.
Rễ tuy trong trắng, lá xanh tươi,Mầm, nhánh đều xinh, đẹp mấy mươi!
Nếu chẳng vì em hoa phải lụi,
Trời xuân sao chẳng nhởn nhơ cười!
Nhởn nhơ cười với cảnh xuân sang,Với cả bao nhiêu khách rộn đường.
Cùng với muôn hoa đua sắc thắm,
Vì ai? đành chịu kém mùi hương!
Mùi hương đã kém, sắc rồi phai,
Rồi cũng cùng ai, cũng với ai,
Cùng chịu vì em chung số phận,
Cùng nhau chất đống để hiên ngoài.
Tim anh chung phận với hoa nầy,Cũng bởi vì em đã sẩy tay,
Đã vội mãi trông bao cảnh đẹp,
Vết thương mang nặng vẫn còn đây.
Còn đây năm cũ vết thương lòng,
Ghi lấy tình em chẳng thuỷ chung.
Một phút lòng em mơ bạn mới,
Yêu anh sau nữa cũng bằng không.
Lan Sơn (1912-1974)
Hồ Văn Hiền
Ngày 14 tháng 9 năm 2015