Sớ Táo Quân
Năm Canh Tý - Tân Sửu
(2020-2021)
Sớ Táo Quân
Năm Canh Tý - Tân Sửu
(2020-2021)
Mới đó mà nay,
Lại qua hết năm
Hai ngàn hai mươi.
Hú hồn hú vía!
Năm dài vô tận,
Nên sớ cũng dài
Xin ngài kiên nhẫn!
Chuyện gì ngài cần
Giải thích rõ thêm
Xin xem chú thích.
Thần nói có sách
Chứng minh không sai!
Năm gì tứ phía,
Bao chuyện xảy ra!
Số phận người ta
Xem như con rối!
Đến như bệ hạ
Đâu phải người phàm,
Sợ bệnh trần gian,
Cũng phải ngồi xa
Thần đến chục mét!
Thần xin trình diện,
Che mặt đàng hoàng,
Khẩu trang phải mang,
Không được gọn gàng
Thần xin thứ lỗi.
Trước hết thần xin
Nói về nước Mỹ
Bão tố không ngừng.
Loại hu-ri-can
Gần ba chục cái,
Cái nào cái nấy
Đến sớm ào ào,
Đến nổi không còn
Đủ tên để đặt! (1)
Mưa lũ miền nam
Cali miền Tây
Cháy rừng vô số
Khói phủ khắp nơi
Dân không thở nổi.(2)
Vườn nho cũng cháy
Dinh thự cũng tiêu
Giàu cũng như nghèo
Nhà cửa mất hết
Cảnh vật đìu hiu!
Cấp tiến kêu gào
Toàn cầu hâm nóng
Tung hô gà nhà
Greta Grunberg
Mười bảy tuổi thôi
Hậu sinh khả úy
Thêm chứng tự kỷ,
Qua mặt người lớn
Hô hào khắp nơi
Bảo vệ môi sinh
Đề cử Nô Ben,
Nổi danh thế giới.(3)
Quay qua Việt nam
Cũng lao đao lắm
Lũ lụt triền miên
Mưa rơi thác đổ
Đường phố như sông
Nhà cửa chìm đắm.
Sài gòn vẫn ấm
Tội nghiệp miền Trung
Thủy điện phá rừng
Đất đồi sạt lở
Lạnh lẽo khốn cùng
Chờ mong giúp đỡ,
Cũng may cứu trợ
Ào ạt tham gia
Đem đến từng nhà
Lương khô mì gói.
Có cô ca sĩ
Mới thật là hay,
Người đẹp ra tay
Quyên tiền bạc tỷ,
Đem đến tận nơi
Chia phát rất kỹ.
Tới chuyện Cô-vít
Cũng may đại dịch
Kiểm soát kịp thời
Cách ly từng nơi
Chết chỉ vài chục
Chỉ kẹt du khách
Chẳng còn bao nhiêu.
Khách sạn ế ẩm
Phố xá buồn thiu.
Gần đến cuối năm
Ổ dịch bùng phát
Biến thể rất nhiều
Tết này lại tiêu
Vui chơi chắc dẹp.
Đã vậy vẫn còn
“Đốt lò” liên miên, (4)
Bao vị đang quyền
Mất tiền mất chức.
Họp Đại hội Đảng
Con số mười ba
Đi vô đi ra
Cũng ông già cũ.
Láng giềng phương bắc
Biển Đông lấn sang
Lãnh hải xâm phạm
Chiến tranh như chơi.
(Trung quốc làm tới
Á châu giật mình
Mỹ tìm đồng minh,
Đài Loan thức tỉnh.
Nhật Bản-Úc châu,
Ấn -Thái Bình Dương
Liên minh chống đỡ)
Trở lại nước Mỹ
Thôi quá ly kỳ
Chưa bao giờ có.
Bắt đầu tháng năm
George Floyd da ngăm (5)
Nghi xài bạc giả
Cảnh sát da trắng
Đầu gối chặn cổ
Than "không thở được"
Rồi đột ngột chết,
Trở thành anh hùng
Da đen sùng bái,
Hình ảnh tung hô.
Khẩu hiệu dân quyền
"Mạng người da đen
Cũng là quan trọng"
(Black Lives Matter!)
Nổi dậy khắp nơi
Bạo động khắp chốn
Đốt nhà chiếm phố
Yêu sách điều tra
Cúp tiền cảnh sát (5)
Lật đổ bôi phá
Hình tượng danh nhân
Lịch sử Hoa Kỳ
Mắc tội kỳ thị.
Chuyện mới ly kỳ
Đảng phái ít khi
Căng thẳng như vậy!
Hạ viện đàn hặc
Thượng viện cho tha,
Truyền thông thiên tả
Quyết dứt bố già.
Tông tông chẳng vừa,
Ăn miếng trả miếng
Kết tội tin giả,
Tweet không ngừng nghỉ
Đến bị cúp dây!
Qua ngày bầu cử
Phiếu đã đếm xong
Ai thắng ai thua
Kéo dài nghi vấn.
Ứng viên Dân chủ
Biden-Harris
Được cử tri đoàn (6)
Cho đa số xong
Đến gần Giáng Sinh
Đương nhiệm Tông Tông
Vẫn chưa nhượng bộ,
Ráng lật thế cờ
Nại cớ “gian lận”
Đòi bầu lần nữa.
Cựu trào không đi
Không chịu chuyển tiếp
Loạn lạc rất khiếp
Đám đông dồn về
Ủng hộ tông-tông
Tấn công quốc hội,
(Chuyện lạ quá đỗi
Cờ Việt tung bay
Capitol nước Mỹ )(7)
Cuối cùng cũng xong,
Quốc hội tái họp,
Xác nhận Bai-Đâng
Làm tân tổng thống.
Chuyện vẫn chưa xong
Sẽ tái “đàn hặc”
Kết tội ông Trump
Ngày sáu tháng giêng
Tấn công quốc hội,
“Xúi dục bạo loạn”,
Hạ viện cương quyết
“Impeach” lần hai!
Thượng viện vẫn chê
Hoãn chưa xét xử.
Mẹ con chia rẽ
Đành đoạn tố nhau,
Độc nhất vô nhị
Trong lịch sử Mỹ.(8)
Hai mươi tháng giêng,
Chánh sự tạm yên
DC phong tỏa,
Trump về Florida
Hẹn “sẽ trở về”.
Biden tuyên thệ
Trước một rừng cờ
Tham gia lưa thưa
Phần chính là ảo.
Ngày đầu nhậm chức
Biden ban hành
Sắc lệnh đảo ngược
Chính sách của Trump
Tập trung chiến dịch
Chích ngừa Cô-Vy
Gửi ông Fauci
Tham gia trở lại
Tổ chức y tế
Thế giới toàn cầu,
Hiệp ước khí hậu
Mỹ tái tham gia;
Mở cửa di dân,
Gia hạn đuổi nhà
Khoan hồng DACA
(Cho dân ở lậu
Từ thuở ấu thơ).
Lật ngược bàn cờ.
Còn nhiều hứa hẹn
Chia rẽ cũng nhiều
Dân chúng kêu rêu
Đòi tiền kích thích
Nhiều chuyện phải làm.
Cũng nhờ gay cấn,
Cả nước Mỹ này
“Học tập” chính trị,
Người người tham gia
Quá trình bầu cử
Cơ chế rõ rành
Biện luận đấu tranh
Già trẻ trai gái.
Đấu đá rất hăng!
Chính trị chưa xong
Còn đau lòng nhất
Là chuyện cô vít.
Kể từ năm ngoái
Xuất hiện siêu vi
Từ tỉnh Vũ Hán
Tuốt tận bên Tàu.
Lúc đầu cứ tưởng
Qua khỏi mùa đông
Giải quyết sẽ xong
Hết cơn dịch bệnh
Ai ngờ vi rút
Càng ngày càng lan
Chính danh đại dịch
Bắt đầu nước Ý
Châu Âu lây lan
Kinh tế tiêu tan
Làm ăn hết được.
Nữu ước nặng nhất
Người không kịp chôn
Bệnh viện hết giường
Nhà thương xây thêm
Hàng ngàn giường nữa.
Dân chúng thật khổ,
Phải kẹt trong nhà
Đường phố vắng hoe.
Dần dần cả nước
Đều bị cách ly
Ai ở nhà nấy
Ra ngoài thì phải
Đứng cách xa nhau
Tối thiểu hai mét
Gọi là giản cách,
Không được bắt tay
Chạm nhau cùi chỏ,
Mặt mày không thấy
Mặt nạ ra đường
Thật là thê lương,
Cười ra nước mắt:
Bên Ý đã vậy
Con cháu nhớ quá
Được ôm Ông Bà
Qua plexiglass.
Lại Canada
Dắt chồng đi chơi
Cột vào dây xích
Lấy cớ dắt chó
Trong giờ giới nghiêm
Bị phạt mấy ngàn (9).
Tuy vậy cũng còn
Một vài tin vui.
Trong cơn hoạn nạn
Lại thấy tình người
Giúp đở lẫn nhau,
Liên đới toàn cầu,
Cùng nhau ca hát,
Đem đến niềm vui
Cho người cấm cửa.
Không khí cũng đở
Ô nhiễm bớt nhiều.
Máy bay nằm ụ,
Xe chẳng bao nhiêu,
Khói thải giảm bớt,.
Khỏi đi làm việc,
Bếp thành văn phòng,
Đồ ngủ thong dong,
“Telecommute”
Trẻ nít ở nhà
“Zoom” vào lớp học,
Đưa đón khỏi cần!
Nhà nhà sum vầy
Cuộc sống bon chen
Tạm ngừng lúc này,
Tự túc nấu ăn,
Trồng rau trồng ớt
Sách báo đông tây
Đầy rẫy trên mạng,
Bàn chuyện kim cổ,
Hết chuyện bầu cử,
Tin đồn tung ra
“Âm mưu” truyền bá
Quanh “co-ro-na”.
Netflix nhảy qua,
Youtube vui học.
Tuy vậy coi chừng
Ghiền thế giới ảo!
Vào mạng xã hội
Mãi không muốn ra
Như mê hồn trận!
Cũng may rần rần
Thể thao thể dục
Già trẻ tu tập
Thể thao, Yoga
Trang bị tại nhà,
Không cần “ gym” nữa!
Các vợ chồng trẻ
Thoải mái ở nhà,
Nam nữ vào ra
Sẽ sinh quý tử?
Đồng loạt Tết này
Chín tháng tới ngày
“Thế hệ coronal”
Đã được tạo ra
Thời thế đặc biệt! (10)
Các nhà khoa học
Nghiên cứu bịnh tình,
Ào ào công bố.
Tiến bộ y khoa
Chữa giỏi hơn trước
Bớt dùng máy thở
Bệnh nhân nằm sấp (11)
Cho thở dễ hơn
Kháng thể đơn dòng (12)
Để trừ vi rút,
Remdesivir
(Thuốc chữa Ebola),
Kèm với Dexa (13)
Giảm viêm hiệu nghiệm.
Tử vong giảm nhiều,
Lại có vacxin
Chế tạo cấp tốc
Chiến dịch “warp speed”
“Thần tốc”như bay, (14)
Tính đến giờ này
Đã có Pfizer
Cùng Moderna
Thuốc chích đã ra,
Còn nhiều thuốc nữa!
Ưu tiên ngành y
Cùng viện dưỡng lão,
Sau tới người già
Ưu tiên kế tiếp.
Phản ứng cũng ít
Dị ứng lai rai
Có vẻ an toàn.
Hiệu nghiệm bao lâu
Lần lần sẽ biết.
Mỹ người chết bệnh
Trên bốn trăm ngàn.
Mỗi ngày hàng hàng
Ba ngàn tử vong!
Hai lăm triệu người
Đã nhiễm COVID.
Có lẽ bên Mỹ
Chết quá nhiều người
Do quá tự tin,
Tự do ưu tiên,
Không chịu truy vết,
Thử nghiệm không nhiều,
“Mở cửa” quá sớm,
“Bệnh nền” quá nhiều? (15)
Thế giới tử vong
Lên đến hai triệu.
Lệ Thu qua đời
Nạn nhân Cô Vít,
Danh ca một thời.
Những người sống sót
Còn bệnh kéo dài
Cả mấy tháng sau,
Tim, gan , tuỳ, thận,
Hư hại rất dai
Hậu chứng COVID. (16)
Lại thêm một thứ
Vi rút mới ra
“Biến thể” đổi thay
Đã bò tới Mỹ
Có thể ác hơn,
Lây lan hơn trước! (17)
Đến gần năm mới
Giáng sinh cận kề
Ăn nhậu dẹp đi,
Châu Âu cấm cửa!
Lại còn việc nữa
Ngân sách Hoa Kỳ
Kinh tế cứu nguy
Suýt không qua nổi
Gần ngày toàn quốc
Nghỉ lễ Giáng sinh
Tổng thống quốc hội
Lại bỏ đi chơi!
Mấy tay chính trị
Làm việc như chơi!
Dân chúng tơi bời
Cuối cùng cũng được
“Kích thích” sáu trăm!.
Có bao nhiêu chuyện
Nói đã dài dòng
Thần cũng rất mong
Kể vài chuyện khác
Sơ lược cho qua.
Mùa Xuân Ly-Băng
Thành phố Beyrouth
Phân bón trong kho
Đến hàng ngàn tấn
Bị nổ thình lình,
Tàn phá tan hoang
Chết người khôn xiết,
Tựa bom nguyên tử,
Từ trước tới nay
Chưa bao giờ có (18)
Quay sang Hồng Kông
Bị luật an ninh
Đe dọa kềm kẹp
Dân chúng nổi loạn (19).
Đến chuyện vui hơn
Việt Nam chịu chơi
Chi mấy trăm triệu
Tổ chức đua xe
Đường phố Hà Nội
Formula One,
Chẳng may đại dịch
Mộng lại vỡ tan.
Cũng như bên Nhật
Thế vận sẵn sàng
Chuẩn bị thật sang
Bao năm tốn kém
Rồi thời dịch bệnh
Nên hoãn lại luôn.
Kinh tế khó khăn
Con người trầm cảm
Tự tử gia tăng
Chết nhiều hơn bệnh. (20)
Thủ tướng quá lo,
Bệnh ruột trở nặng
Cũng bèn từ chức..
Cũng là chuyện nhỏ.
Thế giới bây giờ
Ngại nhất tương lai
Khí hậu rối loạn
Chất thải carbon
Hiệu ứng nhà kính (21)
Hâm nóng toàn cầu
“Global warming”
Nơi nóng thành lạnh,
Nơi lạnh nóng lên,
Sóng triều dâng lên
Đe dọa nhiều chỗ.
Đặc biệt nước ta
Sài gòn trở lạnh
Hà nội rét mướt
Trâu bò chết nhiều.
Đồng bằng Cửu Long
Đang bị đe doạ.(22)
Qua thập kỷ mới
Câu chuyện môi sinh
Là cấp bách nhất.
Nếu Thượng đế nghe
Báo cáo lê thê,
Trần gian quá loạn,
Bắt đầu ngủ gật,
Xin ngài thức giấc
Giúp một việc thôi
Xin cho loài người
Hồi tâm thức tỉnh
Bớt gây gổ nhau,
Chống dịch Cô Vít
Mặt nạ mang vào
Chích ngừa chống bệnh
Tạo miễn nhiễm cao,
Đồng tâm hiệp sức
Cố gắng toàn cầu
Giữ trái đất sạch
Không khí trong lành
Cho muôn đời sau
Sống trong an lạc.
Trần thế giới nghiêm,
Đi lại giới hạn.
Thần xin rút lui,
Về cách ly tiếp.
Xin hẹn sang năm
Hết dịch lên thăm
Thiên đình thoải mái.
Táo Mỹ gốc Việt
Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ
Năm Mậu Tý qua năm Tân Sửu
Dịch Cô Vít 2020-2021
4/2/2021
Chú thích: Các Câu Chuyện Đáng Ghi Nhớ Trong Năm 2020
1) Mùa bão Đại Tây Dương kéo dài từ tháng 6 đến tháng 11 năm 2020 chứng kiến nhiều cơn bão nhất trong khoảng thời gian ngắn nhất trong lịch sử. Chỉ có hai lần Trung tâm Bão Quốc gia (NHC) hết tên người cho các cơn bão nhiệt đới và phải chuyển sang phương án dự phòng: bảng chữ cái Hy Lạp. Một lần là vào năm 2005, khi 27 cái tên được đưa ra, cái tên cuối cùng là Zeta.
https://www.nationalgeographic.com/science/2020/09/weve-run-out-of-hurricane-names-what-happens-now/
2) “Mùa cháy rừng California 2020” là một loạt các trận cháy rừng đang diễn ra trên khắp tiểu bang California, là một phần của mùa cháy rừng miền Tây Hoa Kỳ năm 2020. Tính đến ngày 24 tháng 12 năm 2020, hơn 9,639 đám cháy đã thiêu rụi 4.359.517 mẫu Anh (1.764.234 ha), hơn 4% trong tổng số gần 100 triệu mẫu đất của bang, khiến năm 2020 trở thành mùa cháy rừng lớn nhất được ghi nhận trong lịch sử hiện đại của California (theo Bộ California của Lâm nghiệp và Phòng cháy chữa cháy), mặc dù gần tương đương với mức trước năm 1800, trung bình khoảng 4,4 triệu mẫu Anh hàng năm và lên đến 12 triệu trong những năm cao điểm. (Wikipedia)
3) Greta Tintin Eleonora Ernman Thunberg
(sinh ngày 3 tháng 1 năm 2003) là một nhà hoạt động môi trường người Thụy Điển về biến đổi khí hậu, chiến dịch của cô đã đạt được sự công nhận quốc tế. Thunberg được biết tới với lối phát biểu thẳng thắn, cả trong công chúng và tới những nhà lãnh đạo chính trị và những cuộc họp, trong đó cô thúc giục hành động ngay lập tức để giải quyết vấn đề mà cô miêu tả như là khủng hoảng khí hậu. Thunberg nói rằng cô lần đầu nghe về biến đổi khí hậu năm 2011, khi cô 8 tuổi, và có thể không hiểu tại sao chưa có biện pháp nào để đối phó với vấn đề này. Ba năm sau, cô đã trở nên chán nản, buồn phiền và đã dừng nói cũng như ăn uống và cuối cùng được chẩn đoán với hội chứng Asperger (một loại tự kỷ nhẹ), OCD và câm chọn lọc (chỉ nói trong một số hoàn cảnh giới hạn). Mấy năm sau đó Thunberg bị trầm cảm nặng trước khi dấn thân vào việc bãi khóa để tranh đấu giải quyết vấn đề khí hậu toàn cầu.
Chẩn đoán Asperger đã được mẹ cô công bố khắp toàn quốc Thụy Điển vào tháng 5/2015 để giúp những gia đình khác trong tình huống tương tự. Thừa nhận rằng chẩn đoán bệnh Asperger đã giới hạn mình trước đó, Thunberg không coi Asperger của cô như một căn bệnh và gọi nó là siêu năng lực (superpower) của mình. (theo Wikipedia). Greta được đề cử CH giải Nobel hòa bình năm 2021 cùng nhiều người khác.
4) Chiến dịch 'đốt lò' ở Việt Nam: Theo BBC: “Riêng từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XII đến nay, đã thi hành kỷ luật hơn 87.000 cán bộ, đảng viên. Trong đó có trên 3.200 đảng viên bị kỷ luật liên quan đến tham nhũng.”
Chiến dịch 'đốt lò' của TBT Trọng ngày càng tăng độ nóng?https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-55285481
Sau Đại hội Đảng XIII cấp lãnh đạo không thay đổi.
5) Vào ngày 25 tháng 5 năm 2020, George Floyd, một người đàn ông da đen 46 tuổi, bị giết ở Minneapolis, Minnesota, trong khi bị bắt vì bị cáo buộc sử dụng tiền giả. Trong khi bắt giữ, Derek Chauvin, một cảnh sát da trắng thuộc Sở cảnh sát Minneapolis, đã quỳ trên cổ Floyd trong khoảng 9 phút rưỡi sau khi anh ta bị còng tay và giữ ở thế nằm úp mặt. (Wikipedia) Phong trào đấu tranh ở một số đô thị đòi ngưng tài trợ hay giải thể cảnh sát để dùng tiền vào các cơ quan xã hội (defunding the police). Phe tả tin rằng kỳ thị chủng tộc của Mỹ có tính cách hệ thống và chủ trương xóa bỏ các vết tích của chủ nghĩa nô lệ qua việc dẹp hay phá hủy các tượng đài của các nhân vật lịch sử có thành tích bảo vệ chế độ nô lệ.
6) Trong hệ thống Cử tri đoàn, mỗi bang có một số đại cử tri nhất định dựa trên tổng số đại diện của nó trong Quốc hội. Mỗi đại cử tri bỏ một phiếu đại cử tri sau cuộc tổng tuyển cử; có tổng số 538 phiếu đại cử tri. Ứng cử viên được hơn một nửa (270) thắng cử. Ngày 6 tháng 1, 2021 trong lúc Quốc hội Hoa Kỳ họp để phê duyệt (certify) kết quả bầu cử tổng thống cho nhiệm kỳ mới thì đám đông ủng hộ Tổng thống Trump tràn vào phòng họp , các nghị sĩ dân biểu phải sơ tán. Tối hôm đó, quốc hội họp lại và phê chuẩn cho ông Biden làm tân tổng thống. Ngày 2 tháng 1, TT Trump hứa sẽ bàn giao “trong trật tự”.
https://www.washingtonpost.com/politics/2021/01/07/congress-election-biden-capitol-live-updates/
7) Biểu tình hôm 6/1/21
Không rõ có bao nhiêu người gốc Việt đã tham gia cuộc biểu tình hôm 6/1 nhưng một số hình ảnh lá cờ VNCH xuất hiện tại cuộc tập hợp nghe Tổng thống Trump phát biểu và sau đó trên đường phố cũng như giữa đám đông bao vây Điện Capitol và trên hành lang các tầng cao của tòa nhà Quốc hội Mỹ khi cuộc bạo loạn xảy ra.https://www.voatiengviet.com/a/co-viet-nam-cong-hoa-va-cuoc-tan-cong-doi-capitol/5736935.html
8) Impeachment: đàn hặc: Đa số ở Hạ viện Mỹ ngày 13/1 biểu quyết biến ông Donald Trump thành Tổng thống Mỹ đầu tiên bị đàn hặc (impeached) luận tội hai lần, chính thức ‘truy tố’ ông kích động bạo loạn (Trump Impeached for Inciting Insurrection), một tuần sau khi các ủng hộ viên của ông Trump tấn công Điện Capitol. Kết quả biểu quyết tại Hạ viện do phe Dân chủ kiểm soát là 232-197, trong đó có 10 dân biểu Cộng hòa ủng hộ cuộc đàn hặc. Theo báo Washington Post, con cái chỉ điểm cha mẹ tham gia rối loạn tại quốc hội giai hồ sơ cho FBI.”Anguished Americans are turning in friends and family for their alleged involvement in the Capitol riots, contributing to more than 100,000 tips submitted to the FBI and playing a role in at least one high-profile arrest.”
9) Cách ly và giản cách:
Những người già sống trong các nhà dưỡng lão ở Ý được cho phép tiếp xúc với con cháu và người thân qua một lớp chắn plexiglass và thò hai tay vào hai ống plastic để “hug”.
Theo BBC, bà vợ ở Quebec, Canada cột dây xích ông chồng dắt đi chơi (walking her husband on a leash) trong giờ giới nghiêm, bị cảnh sát tra hỏi thì bà ta trả lời rằng đang dắt chó đi “exercise” vì theo luật được dắt chó đi vận động trong giờ giới nghiêm và từ chối trả tiền phạt 1200 đô mỗi người. https://www.bbc.com/news/world-us-canada-55631198
10) Baby boom or bust?/ Sinh sản nở rộ hay lép: Đối với Mỹ, chưa biết câu trả lời. Trung tâm Thống kê Y tế Quốc gia, một bộ phận của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), chừng 6 tháng nữa mới công bố dữ liệu về tỷ lệ sinh trên toàn quốc vào cuối năm 2020 (và giải quyết một lần và cho toàn bộ câu hỏi "bùng nổ sinh sản” (“boom” vì cơ hội thuận tiện) hay “xìu”, lép (bust, vì sợ bệnh dịch không muốn sinh đẻ). Nhưng điều rõ ràng bây giờ là làn sóng trẻ sơ sinh trong thời đại dịch đầu tiên- “coronial” hay “trẻ sơ sinh đại dịch”- những đứa trẻ được thụ thai, cưu mang và sinh ra trong cuộc khủng hoảng covid-19 - đang gia nhập thế giới, và cha mẹ của chúng đã trải qua thời kỳ mang thai theo cách hiếm thấy trong lịch sử hiện đại. Cuộc hành trình kéo dài 9 tháng để làm cha mẹ của họ đơn độc hơn và kỳ lạ hơn nhưng đồng thời cũng riêng tư và thoải mái hơn về thể chất so với những cha mẹ sinh con vào những năm trước. (Theo Wash post). Tuy nhiên, rõ ràng là năm 2020 ở các nước thu nhập cao vùng Đông Á Châu như Hàn quốc, Nhật, Đài Loan, Hongkong bị “baby bust”: số người chết cao hơn số trẻ em sinh ra. Dân số của các xứ này sẽ thu nhỏ lại và tuổi trung bình già hơn, đe dọa tương lai kinh tế vì số lao động giảm.https://www.scmp.com/comment/opinion/article/3117183/how-hong-kong-singapore-and-other-high-income-asian-societies-can
11) Các bệnh nhân COVID-19 có thể giữ mình ở tư thế nằm sấp (prone) trong khi còn tỉnh táo và được cung cấp oxy bổ sung ít có khả năng phải đặt ống nội khí quản và thở máy hơn, theo các nhà nghiên cứu tại Đại học Y khoa Irving thuộc Đại học Columbia trong một báo cáo mới nghiên cứu được công bố trên JAMA Internal Medicine.
12) Biclonal antibodies.Thuốc này, sự kết hợp của hai kháng thể đơn dòng (monoclonal antibodies), được thiết kế để tạo ra sức lực chống lại bệnh tật từ chính cơ thể. Các kháng thể được sản xuất trong phòng thí nghiệm mô phỏng hệ thống phòng thủ của cơ thể, tạo nên một phản ứng nhanh hơn là đợi khả năng sinh học của con người tự tập hợp phản ứng của chính nó. Hãng Regeneron cho biết loại thuốc này đã được cung cấp cho TT Trump để đáp ứng yêu cầu cho phép "sử dụng nhân đạo" (compassionate use) từ các bác sĩ của tổng thống.
13) Remdesivir là một thuốc trước đây được dùng trị bệnh Ebola, được FDA phê duyệt khẩn cấp để dùng chữa COVID-19 trong một số trường hợp. Tuy nhiên cơ quan y tế quốc tế WHO không khuyên dùng thuốc này vì không có bằng chứng là hiệu nghiệm. Dexamethasone là một thuốc làm giảm viêm mạnh để đối phó với phản ứng viêm quá mạnh lúc cơ thể tiếp xúc với vi rút bệnhCovid-19 trong một số trường hợp gây tổn hại cho cơ thể.
14) Mục tiêu của “Operation Warp Speed” là sản xuất và cung cấp 300 triệu liều vắc xin an toàn và hiệu quả với liều ban đầu có sẵn vào tháng 1 năm 2021, như một phần của chiến lược rộng lớn hơn để đẩy nhanh quá trình phát triển, sản xuất và phân phối vắc xin COVID-19, thuốc điều trị và chẩn đoán (gọi chung là các “biện pháp đối phó”).
(Warp speed là một ví dụ về một cụm từ ngữ đã đi vào tâm thức công chúng thông qua khoa học viễn tưởng và cuối cùng đã phổ biến đủ trong quần chúng để được đưa vào từ điển. Trong chương trình khoa học viễn tưởng Star Trek (những năm 1960), “warp speed” đề cập đến ý tưởng về du hành nhanh hơn ánh sáng thông qua sự biến đổi làm “méo mó” (warp) không gian-thời gian. Trong trường hợp này, từ ngữ đã mất đi ý nghĩa hư cấu theo nghĩa đen và chỉ có nghĩa đơn giản là "tốc độ cao nhất có thể".)
15) Tử vong dân Mỹ do COVID-19 gồm 20% tử vong thế giới trong lúc dân Mỹ chỉ chiếm 4% dân số toàn cầu. Mỹ tổn thất cao hơn các nước khác có thể do những lý do sau đây:
● tự do cá nhân không cho phép áp dụng những biện pháp khoá cửa/lockdown khắt khe
● mở cửa sớm do ưu tiên cho kinh tế
● thể chế chính trị phân quyền cho các tiểu bang nên không thể hoặc không muốn có một chính sách liên bang đồng nhất
● các khuyến cáo của chuyên gia y tế không được tin tưởng đúng mức vì chia rẽ chính trị
● xét nghiệm và truy vết (testing and tracing) được khởi động chậm
● người Mỹ cao tuổi có nhiều bệnh nền (underlying conditions) như quá mập, bệnh tiểu đường, bệnh phổi mãn tính, do nhờ nền y khoa tân tiến giữ người bệnh sống lâu.(https://www.nytimes.com/2021/01/17/us/covid-deaths-2020.html?action=click&module=Spotlight&pgtype=Homepage)
16) Ca sĩ Lệ Thu mất ở California (15/1/21). Hôm 31/12, con gái lớn của bà nói rằng khi vào bệnh viện, tình hình của bà ‘rất khả quan’ và sau một thời gian còn chuẩn bị để xuất viện. Nhưng chỉ sau hai tuần thì tình hình đột ngột trở xấu, khó thở và được đặt ống thở từ hôm Giáng sinh.
Hội chứng hậu Covid: Nghiên cứu mới cho thấy sau khi xuất viện, một phần ba bệnh nhân cô vít phải tái nhập viện để chữa những bệnh về tim (hụt thở), gan, tùy tạng/pancreas (tiểu đường) và thận. ⅛ người xuất viện lần đầu sẽ chết trong 2 tháng sau đó theo kết quả nghiên cứu của Anh.
17) Variant: Kể từ tháng 11 năm 2020, Vương quốc Anh (Anh) gia tăng nhanh chóng các trường hợp COVID-19 ở London và đông nam nước Anh, liên quan đến một phiên bản khác - hoặc một biến thể/variant - của vi rút gây ra COVID-19 (SARS-CoV-2). Khoảng 6 trong 10 trường hợp được báo cáo ở London là do biến thể mới gây ra. Phân tích di truyền của biến thể mới cho thấy những thay đổi đối với các gai (spike) trên vi rút và các bộ phận khác của vi rút. Các nghiên cứu ban đầu cho thấy rằng biến thể mới có thể lây lan từ người này sang người khác dễ dàng hơn. Cho đến nay, các nhà khoa học ở Anh không thấy bằng chứng nào cho thấy nhiễm trùng do biến thể này gây ra bệnh nặng hơn. (CDC)
Hiện nay nhà sản xuất vaccine Moderna đang nghiên cứu vaccine đối phó với các biến thể này dự tính sẽ chích trong mùa thu năm 2021 sau khi đợt 2 mũi đầu chích xong.
18) Vào ngày 4 tháng 8 năm 2020, một lượng lớn amoni nitrat được lưu trữ tại cảng của thành phố Beirut, thủ đô của Lebanon, đã phát nổ, khiến ít nhất 204 người chết, 6,500 người bị thương, thiệt hại tài sản 15 tỷ USD và ước tính khoảng 300,000 người người vô gia cư. Một hàng hóa 2,750 tấn chất này (tương đương khoảng 1,1 kiloton TNT) đã được lưu trữ trong một nhà kho mà không có các biện pháp an toàn thích hợp trong sáu năm trước đó (wikipedia)
19) Biểu tình tại Hồng Kông năm 2019 – 2020 trong phong trào chống sửa đổi dự luật dẫn độ, là một loạt các cuộc biểu tình hiện đang diễn ra ở Hồng Kông và các thành phố khác trên thế giới được gây ra bởi Dự luật Người phạm tội bỏ trốn do chính phủ Hồng Kông đề xuất vào năm 2019. Nếu được ban hành, dự luật sẽ cho phép chính quyền địa phương giam giữ và dẫn độ những người bị truy nã ở những vùng lãnh thổ mà Hồng Kông không có thỏa thuận dẫn độ, kể cả Trung Quốc và Đài Loan. Nhiều người lo ngại dự luật sẽ đặt người Hồng Kông và du khách tới Hồng Kông vào phạm vi tài phán của Trung Quốc đại lục do Đảng Cộng sản Trung Quốc kiểm soát, làm suy yếu nguyên tắc "một quốc gia, hai chế độ" và điều đó sẽ làm ảnh hưởng tới quyền lợi của họ.
20) Tự tử lại gia tăng; Theo báo Washington Post, vào tháng 10/20 sau khi các biện pháp cách ly đã được nới lỏng hơn trước nhiều (Nhật tương đối ít bị hậu quả của Covid-19 hơn Mỹ, Âu châu), tỷ lệ tự tử lại gia tăng 30% so với năm 2017-2019, nhất là ở phụ nữ trẻ, sinh viên. Phụ nữ tham gia nhiều các ngành dịch vụ nên mất việc nhiều hơn, mất lợi tức cọng với áp lực phải làm việc nhà nhiều hơn lúc mất việc hay lúc nghĩ học làm cho tỷ lệ tự tử tăng đến 70%. Đối với những nước bị Covid-19 ảnh hưởng nặng nề hơn, có lẽ vấn đề sức khỏe tinh thần nhất là trong giới phụ nữ sẽ còn đáng quan tâm hơn nữa. Chúng ta nên cảnh giác về những triệu chứng trầm cảm như rối loạn giấc ngủ, suy nghĩ chán đời và cần các nhà chuyên môn về sức khỏe tâm thần giúp đỡ.
Suicide prevention lifeline: 1-800-273-TALK
21) Bầu khí quyển của Trái đất hoạt động giống như một nhà kính (greenhouse) khổng lồ. Khi tia nắng đi vào bầu khí quyển của chúng ta, hầu hết tiếp tục đi xuống bề mặt trái đất. Khi chúng chạm vào mặt đất và bề mặt nước, những tia sáng đó giải phóng phần lớn năng lượng của chúng dưới dạng nhiệt. Một phần nhiệt sau đó sẽ tỏa ra ngoài không gian.
Tuy nhiên, một số khí trong bầu khí quyển của chúng ta, chẳng hạn như carbon dioxide, methane và hơi nước, hoạt động giống như một tấm chăn để giữ lại phần lớn nhiệt đó. Điều này giúp làm ấm bầu không khí của chúng ta. Các chất khí hấp thụ nhiệt và gởi nhiệt qua hình thức bức xạ trở lại bề mặt Trái đất. Những khí này được đặt tên là “khí nhà kính”(greenhouse gases) vì hiệu ứng giữ nhiệt của chúng. Nếu không có "hiệu ứng nhà kính" (greenhouse effects), Trái đất sẽ quá lạnh để hỗ trợ hầu hết các dạng của đời sống.
Khi lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính từ các hoạt động của con người tăng lên, chúng tích tụ trong khí quyển và làm khí hậu ấm lên, dẫn đến nhiều thay đổi khác trên thế giới — trong khí quyển, trên đất liền và đại dương. Những thay đổi này có cả tác động tích cực và tiêu cực đối với con người, xã hội và môi trường - bao gồm cả thực vật và động vật. Do nhiều loại khí nhà kính lớn lưu lại trong khí quyển hàng chục đến hàng trăm năm sau khi được giải phóng, nên tác động nóng lên của chúng đối với khí hậu vẫn tồn tại trong một thời gian dài và do đó có thể ảnh hưởng đến cả thế hệ hiện tại và tương lai. (https://www.sciencenewsforstudents.org/article/explainer-global-warming-and-greenhouse-effect; EPA)
22) Trên toàn khu vực sông Mekong mở rộng, nhiệt độ đã tăng 0,5 đến 1,5ºC trong 50 năm qua và tiếp tục tăng. Hạn hán và lũ lụt thường xuyên và nghiêm trọng hơn đã gây ra nhiều thiệt hại về tài sản và thiệt hại về nhân mạng.
Các mô hình gần đây nhất cho thấy sự ấm lên tiếp tục, sự biến đổi khí hậu gia tăng và các hiện tượng thời tiết cực đoan thường xuyên và gây thiệt hại hơn như hạn hán, lũ lụt và bão nhiệt đới cường độ cao. Mùa mưa ẩm ướt hơn dự kiến sẽ dẫn đến gia tăng lũ lụt và mùa khô hanh hơn sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu nước. Mực nước biển dâng đang đe dọa các cộng đồng ven biển của khu vực đồng bằng sông Cửu Long, gây thêm căng thẳng cho các hệ sinh thái ven biển như rừng ngập mặn. Những nơi này đã bị ảnh hưởng bởi việc chuyển đổi quy mô lớn sang nuôi tôm, cá và trồng lúa.
Vào cuối thế kỷ này, mực nước biển cao hơn ở Đồng bằng sông Cửu Long, nơi gần một nửa số lúa của Việt Nam được trồng, có thể làm ngập khoảng một nửa (~ 1,4 triệu ha) đất nông nghiệp của đồng bằng và khiến hàng triệu người phải di tản.
