Chuyện “Ăn”   Trần Văn Giang

   

Kính Thưa Quí Cụ,

 

Chỉ mới đọc qua cái tựa đề, Có lẽ là một số đông quí cụ đã phải cau mày phán rằng: “Trong cái trang nhà tràn đầy những áng văn thơ mộng về tình quê-hương, tình đầu, tình cuối, tình giữa, tình dang dở, tình muộn; những suy-tư, những hẹn hò, những sưu-tầm, khảo-cứu tuyệt vời về văn học nghệ-thuật và phong-tục tập-quán, những bình luận sôi nổi về kinh tế chính trị này sao lại “chêm” cái bài có tựa đề phàm-tục như thế này? Trang nhà mà lại có mùi [thức ăn] thì còn gì là giá-trị nữa?”

 

Nhà cháu trước khi gởi xin đăng bài “Chuyện Ăn” này cũng đã đắn đo rất nhiều. Số là cách đây không lâu, nhà cháu sau khi cãi vã ỏm tỏi với người tình “chân không rung” - Xin lỗi vì run quá nhà cháu nói lẫn - xin nói lại là: sau khi cãi vã ỏm tỏi với người tình “không chân dung,” nhà cháu ngồi nặn hết tim óc ra viết được một bài thơ về mối tình tan vỡ rất ư là mùi mẫn. Nhà cháu rất đắc-ý với bài thơ này, và tự ý so sánh thấy nó không thua gì bài “Hai sắc Hoa Ti Gôn” của TTKH!!! Nhà cháu liền vội vàng gởi xin đăng trên một tờ nhật báo có tên tuổi ở “Saigon Nhỏ.” Nhà cháu xốt ruột chờ xin một bản ngay tại chợ Việt-Nam khi báo vừa mới phát hành cho không, miễn phí!  Mở tờ báo ra, nhà cháu đau điếng vì tờ báo “ác ôn” đó đã in bài thơ đầy nước mắt của nhà cháu ở ngay giữa hai cái quảng-cáo tìm chó lạc, mèo lạc, bên trên một cái quảng-cáo thuốc gia-truyền trị bệnh “Đái Đường,” bên dưới một cái quảng-cáo khác về chữa trị “Bệnh Trĩ.”  Nhà báo “khốn lịn” này đã vô tình “giết” một thi sĩ “tài hoa lãng mạn.” Nhà cháu quặu quá, văng tiếng “Đan-Mạch” tứ tung.

 

Kể từ sau hôm đó thi-hứng cuả nhà cháu “tịt” luôn. Nhà cháu mới chuyển sang viết văn. Như đã nói, nhà cháu không hiểu các cụ đồng môn có rộng lượng hơn tờ báo thương-mại tham tiền quảng cáo kia hay không? Hay các cụ cũng lại cho văn của nhà cháu có giá trị như một cái quảng-cáo tìm chó đi lạc. 

 

Nhà cháu chỉ xin quí cụ rộng-lượng một chút để nhà cháu có đủ can-đảm trình-bày caí kích thước bốn chiều (4-D) của chữ “Ăn” này.

 

Nhà văn Chu-Tử khi kết thúc cuốn chuyện YÊU đã viết một câu xanh rờn là:

 

“Tất cả chỉ là giả, chỉ có tình yêu là thật.”

 

Xin thưa là nhà cháu không biết “quê” là gì bởi vì bộ phận “quê” trong người của nhà cháu đã được tháo ra từ khuya rồi! – Nhà cháu chẳng có e thẹn gì cả, “chôm” luôn câu nói bất-hủ đó rồi cạo sửa lại là:

 

“Tất cả chỉ là GIẢ, chỉ có ĂN mới là THỰC.”

 

Nhà cháu chưa kip cạo sửa xong thì đã nghe một cụ cao-niên nào đó gắt:

 

- Ăn với uống thì có liên quan gì đến THỰC hay GIẢ. Sao mà cạo sửa văn của người khác một cách bần-tiện như thế?”

 

Dạ thưa, “nhân chi sơ tính bần-tiện” và nhà cháu không phải là một ngoại lệ. Văn của nhà cháu còn đầy lỗi chính tả, nhưng nhà cháu “nói có sách, mách có chứng” quí cụ ạ.

 

Thưa qúi cụ, ”Thực” đây là tình cờ vào một buổi đẹp trời nào đó, quí cụ đi ngang dẫy hàng ăn ở trong khu “Phước-Lộc-Thọ,”  quí cụ thấy người yêu thơ mộng của quí cụ đang ngồi rung đùi, thong-thả xơi một tô bún ốc “xe lửa” bốc khói nghi ngút. Nếu quí cụ không phải vội vã, đi vòng trở lại một lát sau đó, quí cụ sẽ thấy em yêu dấu của cụ còn “tráng miệng” thêm một vỉ “gỏi cuốn” nữa. “Giả “ đây là sau khi đi “dung dăng dung dẻ” với người yêu ở khu “Phước-Lộc-Thọ,”  tạt vào cũng cái quán ăn hôm nọ. Người yêu của quí cụ không ăn hết một “vắt mì” nhỏ!

 

Như vậy theo suy luận phóng đại của nhà cháu là: “khi ĂN, con người mới thực là con người.” Nhà cháu muốn nói là ĂN một mình, khi không có người yêu kìa. Người xưa có câu “Người sao thì chiêm bao vậy.”  Nhà cháu thấy rất đúng. Nhưng hình như vẫn chưa đủ, nhà cháu cần phải thêm một câu nói của các cụ Tây phương  “Ăn là người (You are what you eat.)” Ngay chính các cụ mình cũng phải đồng ý là “Có thực mới vực được gạo” hoặc “Dĩ thực vi tiên” mà lị. Vậy thì quí cụ hẹp hòi gì mà chẳng cho chữ “ĂN” một chỗ đứng xứng đáng trong văn-học nghệ-thuật.

 

Như được kể lại, nhà cháu khi mới lọt lòng mẹ, là đã khóc thất-thanh lên đòi ăn. Mụ đỡ hiểu ý, kiếm vội vàng bình sữa cho nhà cháu lót dạ rồi thì đâu vào đó cả. Cụ Nguyễn-Công-Trứ đã nói:

 

"Chợt mới sinh thì đà khóc chóe"

 

Như vậy động tác đầu tiên của cuộc đời là “khóc” và động tác thứ nhì – như theo kinh nghiệm của nhà cháu – là “ăn.”  Trong đời người, “ăn” đứng thứ nhì trên khía cạnh thời gian tính thì ai dám bảo là không quan trọng?  

 

Nhà cháu dần dà lớn lên, và chữ ăn thiên-mệnh cũng lớn theo. Nhà cháu hăng hái “gianh ăn” với anh chị, “ăn vụng” như mỏ khoét.

 

Không biết quí cụ có để ý không? Chứ nhà cháu thấy Việt-Ngữ phong-phú của mình xử-dụng chữ “ăn” hơi nhiều! đến gần ba-mươi-lăm-phần-trăm các động từ - đây là thống kê riêng của nhà cháu - Chẳng hạn, chỉ kể sơ sơ trong sinh-hoạt hàng ngày, như “làm” thì bảo là “làm ăn,” “chơi” thì bảo “ăn chơi,” “học” bảo là “ăn học,”  “hút” là “ăn hút,”  “mặc” là “ăn mặc,” chuyện vợ chồng phòng kín thì bảo là “ăn nằm!” [nằm mà vẫn ăn được? knh thật!] … thôi thì “ăn tết,” “ăn hỏi,”  “ăn cưới,”  “ăn quịt,” “ăn cướp,” “ăn trộm,”  “ăn mày,”  “ăn chia,”  “ăn chỉa”...nhiều trường hợp chẳng có gì để “ăn” hết, thế mà chữ “ăn” vẫn được dùng như “ăn nhịp,” “ăn khớp,”  “ăn mòn,”  “ăn năn,” “ăn ảnh” …

 

Mỗi khi tức giận nhau, thiên-hạ vẫn thường hay gán-ghép cho nhau “ăn” một cách tận tình những món không được lành mạnh mà nhà cháu không tiện kể ra ở đây.

 

Đến khi học lớp 10 ở trường trung-học Mạc-Đĩnh-Chi, trường mà các em gái hậu-phương nhớn bé Gia-Long, Trưng-Vương thường “chọc quê” nhà cháu là trường “Má-Đi-Chợ” [để mua đồ ăn?]  Kể lại chuyện này, nhà cháu vẫn còn ấm-ức như bị “bò” đá – Cấm cười vì nhà cháu không có ý định so-sánh đâu đấy nhé -- Nhà cháu rất say mê chương-trình Việt-Văn, nhất là Ca-Dao Tục-Ngữ Việt-Nam. Chữ “ăn” thấy nhan nhản trong ca-dao:

 

“Ăn trông nồi, ngồi trông hướng”

"Ăn trái nhớ kẻ trồng cây"

“Một con ngựa đau, cả tầu không ăn cỏ”

“Ăn cây nào rào cây ấy””

“Ăn cháo đá bát”

…

Về câu đối mới thật ly-kỳ. Có những câu đối rất khúc mắc từ xa xưa mà cho đến nay vẫn chưa có người đối được.  Nhà cháu “xiu tầm” được một câu đối bất-hủ của cụ Cử Luận mà cho đến nay, như nhà cháu được biết, vẫn chưa ai đối được đó là:

 

“Đường đất thịt, trơn như mỡ

Giò đến hàng nem, chả muốn ăn.”

 

Câu đối tài tình ở chỗ liệt kê tuần tự các món ăn như “Đường,”  “Thịt,”  “Mỡ,”  “Giò,”  “Nem” và “Chả” và kết thúc bằng một chữ “ăn.” 

 

Tới lớp 12, khi học về thơ mới, đến mục đọc thơ của thi sĩ Hàn Mặc Tử, lúc đó nhà cháu còn non nớt, thiển-cận, thơ là:

 

“Trời hỡi nhờ ai cho khỏi đói ?
Gió trăng có sẵn làm sao ăn? ”

[Hàn Mặc Tử - Lang Thang]

 

Nhà cháu cứ nghĩ vớ vẩn là ông thi-sĩ này vừa tham ăn, lại vừa muốn ăn những món oái ăm. Đến khi đi vượt biển tìm tự do.  Lênh đênh đói khát trên biển Thái-Bình-Dương bẩy ngày rồi. Nhìn chung quanh cái “thuyền” chỉ thấy trời, mây, gió, và nước biển bao-la. Nhà cháu mới thấy thi-sĩ Hàn-Mặc-Tử là thi-sĩ của dân Việt tị-nạn vượt biển. Thi-sĩ đã đưa cái tâm-trạng của dân vượt-biên vào văn-học-sử cả mấy chục năm rồi mà bây giờ nhà cháu mới nhận ra được.

 

Lúc còn ở quê nhà, sau khi học xong chương trình Canh-Nông ở Saigon, là một chuyên viên nông-nghiệp, nhà cháu có một dịp tiếp xúc và thăm dân quê ở Bình-Định.  Dân Bình-Định rất hiếu-khách.  Thấy nhà cháu đến thăm, chủ nhà sai vợ con bưng ngay một mâm thức ăn để mời nhà cháu “xơi.” Mặc dù đã dằn bụng hai tô bún bò Huế tại chợ quận rồi, những vì vấn đề ngoại-giao, lịch-sự khó từ chối, nhà cháu phải cầm đũa. Trên mâm chỉ mộc mạc có món trứng chiên, “bánh tráng [bánh đa] nhúng nước” và một chén nước mắm nhỏ. Thú thật, nhà cháu có thể ăn trứng chiên, nhưng “bánh tráng nhúng nước” xuông thì nhà cháu không tha-thiết cho lắm. Một bô-lão, có lẽ là thân-phụ gia-chủ, ngồi tiếp chuyện với nhà cháu. Cụ đoán được ngay là nhà cháu không thích “bánh tráng nhúng nước.”  Cụ mở đầu câu chuyện như sau:

 

- “Bánh tráng nhúng nước” này là món ăn “chiến-lược” đấy!

 

Nhà cháu nghe qua hãi quá, cố vận-động mớ kiến-thức của mấy năm đèn sách ở tỉnh thành xem “bánh tráng nhúng nuớc” có ăn nhậu gì với “chiến-lược” không? Nhà cháu tuyệt-nhiên không tìm thấy câu trả lời. Nhìn bô-lão đầu tóc râu bạc phơ, tư thế đáng kính, nhà cháu nghĩ thầm câu chuyện chắc là đúng-đắn chứ không phải đùa giỡn, nên hỏi:

 

- Thưa cụ, cháu không hiểu ý cụ muốn nói gì về “bánh tráng nhúng nước?”

 

Thay vì trả lời câu hỏi của nhà cháu, bô-lão lại hỏi nhà cháu liên-tiếp những câu hỏi liên-quan đến Việt-Sử lớp 5 như sau:

 

- Cậu có biết Vua Quang-Trung từ lúc điểm quân ở Phú-Xuân [Huế,]  để đánh quân Thanh sang giúp Lê-Chiêu-Thống ở Thăng-Long, rồi không cho quân-sĩ ăn tết, cứ thế mà tiến quân, chiếm Hà-Hồi, Ngọc-Hồi, Đống Đa, vào thẳng Thăng-Long sau đó mới cho quân-sĩ ăn tết trong vòng bao nhiêu ngày không?

 

Nhà cháu mừng quýnh. Vì đây là bài Việt-Sử mà nhà cháu học “tủ” để thi vào lớp 6 [đệ thất] trường trung-học Mạc-Đĩnh-Chi. Nhà cháu anh-dũng trả lời không thiếu một dấu phẩy:

 

- Dạ thưa Cụ, Vua Quang-Trung từ khi rời Phú-Xuân đến lúc vào Thăng-Long chỉ mất có 5 ngày 5 đêm.

 

Bô-lão tiếp-tục hỏi luôn:

 

- Thế cậu có biết tại sao Vua Quang-Trung đại thắng quân Thanh không?

 

- Thưa vì, thứ nhất, quân Thanh vẫn tưởng quân sĩ ta đang mải nhậu nhẹt, hoặc đang bận lắc “bầu cua cá cọp” ở Phú-Xuân trong mấy ngày tết. Họ đâu có biết quân-sĩ ta không ăn tết. Hơn nữa, Vua Quang-Trung chuyển quân như vũ-bão. Khi quân lính mệt, thì cứ hai người cáng một người. Quân đi không nghỉ chân. Như vậy Vua Quang Trung dùng ưu điểm quân sự – yếu tố bất ngờ.

 

- Cậu còn thiếu một điểm rất quan-trọng.

 

Tới chỗ này, thú thật nhà cháu hơi bất-mãn. Nhờ bài Sử-Ký học “tủ” nầy mà nhà cháu đậu hạng cao vào lớp 6, thế mà bô-lão này muốn “chơi” nhà cháu thấy rõ. Nhà cháu bướng bỉnh hỏi lại:

 

- Thưa Cụ, không biết cụ có nhớ lầm không?

 

Bô lão ung dung đáp:

 

- Lão đâu có nhớ lầm. Cậu nên biết quân sĩ của ta không “ăn” thì lấy sức đâu mà cáng với võng? Vào thời buổi đó đâu có gạo sấy “mí lị” đồ hộp như bây giờ. Mỗi lần muốn ăn là phải giở nồi niêu, xoong chảo ra xào nấu inh ỏi. Sửa soạn một bữa ăn phải mất vài tiếng đồng hồ. Ăn xong, còn phải rửa nồi, rửa chén đũa. Chiến-sĩ anh-hùng của ta ai cũng thích ăn, nhưng rất ít người muốn rửa chén. Thế là sau mỗi bữa ăn lại phải cãi vã một hơi xem ai đến lượt rửa chén. Thử làm một bài toán nho nhỏ. Nếu một ngày phải ăn ba bữa, thì có lẽ 9 tháng 10 ngày sau quân ta chưa chắc gì đã ra đến Thăng-Long. Khi đó quân Thanh đã ăn tết xong. Đã chỉnh đốn hàng ngũ đâu ra đấy.  Quân Việt có đánh hùng-hục chưa chắc đã thắng nổi quân Thanh một cách dễ dàng như vậy; và không biết lịch sử Viet Nam sẽ đi về đâu?  Xin lỗi cậu, lão phải dài dòng văn-tự chỗ này, với mục đích cho cậu thấy sự sang suốt của Vua Quang-Trung. Ngài giải quyết tất cả sự dài dòng này của lão bằng “bánh tráng nhúng nước.” Quân sĩ được lệnh mang theo “bánh tráng [bánh đa] khô.” Khi đói cứ việc nhúng nước rồi vừa đi vừa ăn. Vừa ăn vừa đánh. Không phải nấu-nướng làm chi cho ô-nhiễm không-khí. Quân ta đại thắng quân Thanh phần lớn là nhờ “bánh tráng nhúng nước.” Như vậy, “bánh tráng nhúng nước” không phải là món ăn “chiến lược” thì gọi là gì?

 

Nhà cháu bái phục bô-lão sát đất. Hôm đó nhà cháu còn nhớ là làm liều hỏi chủ nhà xin thêm bánh tráng và ăn “láng coóng” hết 2 đĩa bánh tráng nhúng nước xuông mà vẫn còn sống sót để tiếp tục ca bài “Anh không chết đâu em!” trên đường trở về Saigon.

 

Câu chuyện “ăn” không ngắn đâu các cụ ạ. Nó còn dài hơn là chuyện dài “nhân-dân tự-vệ” nữa. Nhà cháu chỉ xin đi một đường sơ-lược đại-khái để quí cụ thấy “ăn” được dùng trong văn, thơ, câu đối, tục-ngữ, ca-dao, sử-ký.

 

Việc ăn còn có trong phong-tục nữa cơ các cụ ạ. Các bô-lão lúc gần qua đời vẫn cố gắng ăn thêm một bữa nữa, để nếu có bề gì thì không làm “ma đói.”  Người nào vội vã từ giã cõi đời mà không kịp ăn, thì thân-nhân nẩy miệng ra cho ít gạo sống vào để người chết không là “ma đói.”  Người ta tin rằng có như thế con cháu mới dễ “làm ăn.” Đây là chuyện có thật!  Quí cụ có tin hay không đó là đời tư của quí cụ; nhà cháu không dám bàn.  Riêng phần nhà cháu, nhà cháu đã chứng kiến bà Cô “xấu số” “được ăn” gần nửa bát gạo sống.  Hãi thật!  Chết hẳn-hoi rồi mà vẫn phải “ăn.”

 

Tóm lại “ăn” đóng một vai trò lý-thú trong văn-chương bình-dân cũng như văn-chương bác-học. “Ăn” hiện-diện trong tất cả mọi nơi, trong mọi hoàn cảnh “hỉ, nộ ái, ố …” của nhân sinh.

 

Để chấm dứt, nhà cháu mượn 2 câu thơ của thi-hào Nguyễn-Du trong tuyệt tác Truyện Kiều như sau:

 

“Lời quê góp nhặt giông dài.

Mua vui cũng được một vài trống canh.”

 

Thân Mến.

Trần Văn Giang

C9NN Saigon – Khóa 10