Chuyện Vu Lan là câu chuyện của một người con gái được thăm viếng cha mẹ đang bị đày đọa ở địa ngục, nhân mùa Vu Lan chúng ta hãy thử tìm hiểu quan điểm của khoa học hiện nay về sự hiện hữu hay không hiện hữu của thế giới bên kia.

Ðối với người Việt Nam chúng ta, hiện tượng người đã chết chợt sống lại kể chuyện Diêm cung được nhắc nhở nhiều trong các chuyện dân gian. Phần đông chúng ta cũng mường tượng tin rằng sau khi con người chết, một phần nào đó vẫn còn tồn tại: "Chết là thế phách, còn là tinh anh", (Kiều). Y khoa đặt cơ sở trên sự quan sát khách quan, dựa vào những biến cố sinh lý, vật lý và hóa học để mô tả những sự việc xảy ra, nên đối với y giới nghiên cứu thế giới bên kia đương nhiên là một chuyện cực kỳ khó khăn, và những sự kiện thu thập được đương nhiên không phải là những sự kiện được quan sát trực tiếp, thu thập một cách khách quan, mà trái lại chỉ là những sự ghi chép lại những gì nhân chứng kể lại, một thời gian dài hoặc ngắn sau khi kinh nghiệm chết hụt được trải qua.

Kinh nghiệm chết hụt là kinh nghiệm của một số người lúc họ tỉnh lại sau một thời gian được ghi nhận như là đã chết. Với những kỹ thuật tân kỳ hiện nay của khoa hồi sức, một số đáng kể bệnh nhân vì bệnh nặng hoặc vì thương tích trầm trọng đáng lẽ đã chết luôn sau đó được cứu sống lại, nghĩa là có một khoảng thời gian nào đó tim họ đã ngừng đập, phổi ngưng thở, và đôi khi não điện đồ không còn đo được nữa, và đứng trên phương diện lâm sàng, họ được bác sĩ xem như đã chết.

Một số người trong nhóm này thuật lại cuộc hành trình của họ và nếu đem so sánh tường thuật của nhiều người khác nhau, chúng ta thấy có những điểm tương đồng được lập đi lập lại từ người này qua người khác. Một người chết hụt điển hình sẽ kể lại rằng anh ta thấy mình rời khỏi xác, ở trên cao quan sát cảnh tượng bác sĩ và y tá săn sóc cho mình, đôi khi đi thăm những bạn bè thân quyến đang chờ đợi ở phòng bên cạnh và đôi khi biết được cả ý nghĩ thầm kín của họ. Sau đó anh ta sẽ nghe một tiếng động lớn và được dẫn dắt đến một đường hầm, hoặc một khoảng trống đến một nơi ánh sáng chói lòa. Nơi đây anh ta được gặp lại những bạn bè thân thuộc đã chết trước đây, và đến gặp một Ðấng Tối Cao, chiếu hào quang sáng ngời. Tất cả cuộc đời anh ta sẽ được kiểm điểm lại trong khoảnh khắc và anh ta có dịp "tự kiểm" toàn bộ cuộc sống của mình. Sau đó có "người" cho anh ta biết anh ta phải trở về lại hạ giới, và tuy luyến tiếc vô cùng khung cảnh rực rỡ yên bình của thế giới mới anh ta cũng phải trở về với xác cũ của mình. Ðôi khi anh ta được cho biết trước một số việc sẽ xảy ra sau này mà cả mấy chục năm sau anh ta mới thấy xảy ra đúng như đã báo trước.

Tuy hiện tượng của những người trở về từ cõi chết đã được nghiên cứu trước đây và được nhắc tới ngay từ thời trung cổ, hiện tượng này chỉ được nghiên cứu nhiều và coi như một đề tài y khoa sau khi bác sĩ Moody công bố kết quả nghiên cứu của ông và đặt cho hiện tượng này cái tên "Near death experience" viết tắt là NDE, tạm dịch là "Kinh nghiệm chết hụt".

Năm 1982 viện Gallup chuyên về thăm dò dư luận khám phá rằng có khoảng tám triệu người Mỹ từng có trải qua kinh nghiệm chết hụt loại này, có nghĩa là cứ hai chục người thì đã có một người đã từng trải qua. Người Việt Nam chúng ta cũng thường được nghe nói đến hiện tượng những người gia đình tưởng đã chết sau một thời gian sống lại và kể lại cuộc hành trình của mình về bên kia thế giới. Phong tục người Việt chúng ta cũng giữ xác chết một thời gian trước khi tẩm liệm để tránh đừng chôn một người chưa chết hẳn tuy không còn phát hiện nhịp tim hoặc hơi thở và trên quan sát thông thường được coi như đã chết.

Trong nhi khoa người ta cũng bắt đầu để ý tới hiện tượng này. Bác sĩ Melvin Morse ở Ðại Học Y khoa Washington nghiên cứu trường hợp của 11 trẻ em từ 3 đến 16 tuổi đã từng bị chết hụt, các trẻ này hoặc đã bị đứng tim (cardiac arrest) hoặc hôn mê (coma) kéo dài và sau đó tỉnh lại được nhờ các phương tiện hồi sức tân tiến. Sáu em kể lại kinh nghiệm hồn rời khỏi xác, năm em nhớ lại được đi vào một vùng tối tăm, bốn em nhớ lại một đường hầm và ba em kể lại mình được quyết định trở về trần thế, nghĩa là nhập lại vào xác.

Nói chung kinh nghiệm chết hụt thường gồm những điểm sau đây, tuy nhiên ta nên nhớ rằng trong mọi trường hợp cá biệt chỉ một số yếu tố hiện diện mà thôi.

Cảm giác thấy mình đã chết, nếu trong nhà thương người bệnh thấy bác sĩ y tá đang cố gắng hồi sinh cho mình hoặc tuyên bố mình đã chết.

Cảm giác bình yên tột độ (extreme peace and quiet) trong hầu hết mọi trường hợp. Chỉ có chừng 0,3% cảm thấy kinh hoàng hoặc cảm giác rơi vào địa ngục.

Tiếng động lớn, ào ào, hoặc tiếng chuông reng lớn.

Cảm giác mình rời khỏi xác (out-of body experience).

Ðôi khi bệnh nhân kể lại hồn mình đi ra khỏi phòng bệnh và thăm những nơi khác và sau đó lúc tỉnh dậy kể lại những điều trông thấy.

Ðường hầm tối tăm với một nguồn ánh sáng ở cuối đường hầm; đôi khi là một cái cầu thang. Không thấy nói đến cầu vồng như trong các câu chuyện của ta.

Những nhân vật lộng lẫy hào quang gồm cả những bạn bè bà con đã chết trước đây, cũng như những khung cảnh lộng lẫy đầy ánh sáng. Những "người" này "nói chuyện" với nhau mà không cần ngôn ngữ thường mà dùng một loại thần giao cách cảm (telepathic, non-verbal way).

Sau khi gặp bạn bè thân thuộc, người bệnh được đối diện với một Ðấng Tối cao đầy ánh sáng (supreme being of light), người Thiên Chúa giáo thường cho là mình gặp Chúa Giêsu, người Phật giáo thì gặp Phật, người Hồi giáo thì gặp Allah. Ðiểm này có lẽ cũng không lạ đối với chúng ta, các nhân vật ta thường nhắc tới như Ngọc Hoàng, Quan Công, v...v... điểm này thay đổi theo bối cảnh văn hóa, tôn giáo liên hệ.

Duyệt lại toàn bộ cuộc sống (life review): Trong khoảnh khắc từng chi tiết của suốt cuộc đời người được duyệt lại cùng với tác dụng tốt xấu của mọi động tác trên cuộc sống của người khác. Ðấng Tối cao hầu như rất bao dung và thông cảm và không có vẻ gì phán xét, tuy nhiên đây có vẻ như là hình thức tự kiểm bao gồm hết cuộc đời của mình và đa số những kẻ đã từng trải qua chợt thấy sự quan trọng của lòng thương người ("love", có lẽ là chữ nhân của chúng ta) và của sự hiểu biết (knowledge)

Sau đó người bệnh thấy mình bay lên một cõi cao xa, tương tự như kinh nghiệm các phi hành gia nhìn xuống trái đất.

Ða số cảm thấy thích thú trong thế giới mới này đến nỗi họ không muốn trở lại trần thế, và đôi khi còn tức giận khi thấy mình phải trở về. Tuy nhiên phần đông chỉ thất vọng trong chốc lát và sau đó tự cho là may mắn được cứu sống trở lại nơi trần tục.

Dù sao, mục đích của bài này không phải để cổ võ cho một niềm tin cá nhân nào đó. Khoa học không có tham vọng giải thích lý do của các sự việc mà chỉ ghi nhận chúng xảy ra như thế nào. Ý nghĩa của hiện tượng này ra sao có lẽ mọi người trong chúng ta một ngày nào đó cũng sẽ biết bằng kinh nghiệm cá nhân của mình; cho đến lúc đó chúng ta chẳng làm gì hơn là suy ngẫm cho chính mình.

Trên đây chỉ là những kinh nghiệm được kể lại do những người đã từng chết hụt. Những người này có kể lại trung thực hay không, ngôn ngữ có diễn tả đúng những gì đã xảy ra hay không, chúng ta không thể nào biết được. Có hai giả thiết: Chúng ta hoặc có thể giải thích đây là một hiện tượng tâm linh, hồn rời khỏi xác và về bên kia thế giới, qua một thế giới khác. Nếu thật vậy, đây là một điều phấn khởi, vì thế giới bên kia có vẻ không tối tăm lắm. Thật vậy, cuốn sách thứ ba của bác sĩ Moody nói về vấn đề này mang tựa đề: "Ánh sáng phía bên kia" (The light beyond). Một số khoa học gia tìm cách giải thích hiện tượng này như là một hiện tượng sinh lý học hoặc tâm lý học. Giả thuyết chính cho rằng hiện tượng này là một loại ảo giác (hallucination) không có thật gây ra do những biến đổi sinh lý lúc người bệnh thập tử nhất sinh, như mức thán khí (carbon dioxide) trong máu quá cao, hoặc đây là một sự hồi tưởng của những kỷ niệm lúc mỗi người trong chúng ta chào đời, chui từ lòng mẹ vào một nơi đầy ánh sáng.