Ở Việt Nam, đêm hôm em bé bệnh thường chỉ có nước vào phòng ngoại chẩn hoặc phòng cấp cứu của bệnh viện gần nhất. Phần lớn các phòng cấp cứu này do sinh viên y khoa phụ trách dưới sự giám sát của các nội trú sinh viên y khoa xuất sắc đang học năm cuối của học trình y khoa bác sĩ hoặc đang ở lại trường y khoa để học xa thêm nữa.

Ở Mỹ cách tổ chức có khác, bác sĩ nhi khoa (pediatrician) chuyên về trẻ con và thanh thiếu niên, bác sĩ gia đình (family physician) hoặc bác sĩ y khoa tổng quát đều? cùng chia xẻ trách nhiệm săn sóc sức khỏe cho các cháu và khám bệnh các cháu trong giờ làm việc tại phòng mạch, sau giờ làm việc nhờ hệ thống điện thoại cũng như liên lạc viễn thông như "beeper", điện thoại xe hơi, người bệnh hầu như lúc nào cũng có thể liên lạc với bác sĩ riêng của mình hoặc bác sĩ của con mình một cách dễ dàng được hướng dẫn thích đáng. Ví dụ con bạn bị nóng, bạn có thể điện thoại cho bác sĩ và báo cáo tình hình của em bé: bé nóng bao nhiêu, nóng từ bao giờ, tại sao tình trạng cháu làm bạn lo ngại khác những lần trước cháu nóng thông thường, vân vân. Nếu bác sĩ cảm thấy cháu không nặng lắm có thể bác sĩ sẽ khuyên bạn cho cháu uống thuốc hạ nhiệt như Tylenol, cho cháu uống nước trái cây rồi ngày mai xem lại cho cặn kẽ. Ðôi khi, cha mẹ em bé cảm thấy một điểm gì không ổn như cháu có vẻ đờ đẫn hơn mọi hôm, hoặc có vẻ yếu lả đi hoặc cháu có những triệu chứng đáng ngại như nhiệt độ rất cao, ói mửa không dứt, lúc đó có lẽ tốt hơn hết nên đem cháu vào một phòng cấp cứu bệnh viện gần nhất để đánh giá tình trạng em bé chính xác hơn và kịp thời hơn.

Ở đây chúng ta nên bàn thêm về sự liên lạc giữa bác sĩ và cha mẹ em bé trong những trường hợp cấp cứu loại này. Thứ nhất, chúng ta đang ở Mỹ và đối với một số không nhỏ trong chúng ta trở ngại ngôn ngữ sẽ là một vấn đề rất đáng kể. Hầu hết cha mẹ đều nói tiếng Anh được. Nhưng lắm khi có thể gây ra sai lạc vì chúng ta nói tiếng Anh được nhưng không đủ khả năng nói một cách lưu loát để trình bày một trạng huống về y khoa một cách mạch lạch để người bên kia đầu dây điện thoại đánh giá được trạng thái của em bé. Mặt khác tài liệu phổ biến kiến thức y học bằng tiếng Việt tại xứ ta cũng như tại Mỹ tương đối hiếm, nói chung chúng ta xa lạ với các từ y học và thường dùng những từ kém chính xác. Mẹ của một em bé có thể gọi bác sĩ của cháu lúc nửa đêm và cho biết: "Con tôi khó thở, sốt mê man và mặt mày tím ngắt, mấy hôm nay cháu chẳng ăn uống gì cả". Nếu hiểu theo nghĩa đen của câu nói trên, bác sĩ ắt cho rằng em bé phải sốt cỡ 104-105 độ trở lên, không phản ứng, nằm bất động mê man và có thể cháu ngộp thở hoặc sưng phổi gì đây nếu máu thiếu dưỡng khí và do đó mặt mày tím ngắt; ngoài ra bác sĩ còn phải lo không biết làm sao mẹ cháu lại cho cháu nhịn đói nhịn khát hai ba ngày mà không cho cháu đi khám sớm hơn. Tất nhiên bác sĩ chẳng còn đường nào khác ngoài việc gọi cháu vào phòng cấp cứu cho người ta định tình hình bệnh của cháu và điều trị khẩn cấp. Vào nhà thương, bác sĩ phòng cấp cứu khám xong, thử máu cẩn thận rồi cho về. Trường hợp này có lẽ em bé chỉ nghẹt mũi nên thở khì khì và bứt rứt khó chịu, cháu nóng nên mẹ cháu quýnh lên mặc áo đắp chăn năm ba lớp sợ cháu bị "trúng gió" nên cháu càng nóng hơn nữa và mặt mày đỏ bừng mà mẹ cháu mô tả là "tím ngắt", hoặc cháu hơi nhợt nhạt vì ăn uống kém mấy hôm nay.

Cho nên lắm khi theo thói quen chúng ta dùng những chữ mà trong lời nói hằng ngày có nghĩa khác với nghĩa được hiểu trong bối cảnh y khoa. Những chữ như "khó thở", "mặt tím" nếu dịch theo đúng danh từ y khoa là "dyspnea", "cyanosis" làm cho người bác sĩ nghĩ đến những bệnh trạng trầm trọng hơn nhiều. Những chữ thông thường như "khò khè", "mệt", "làm kinh", "nóng", "lạnh tay chân", "mê man", "bón" v...v... cũng được dùng rất là lỏng lẻo tùy theo từng người, và bác sĩ lắm khi phải điều tra hỏi đi hỏi lại nhiều lần mới biết thật sự cha mẹ bệnh nhân muốn nói gì. Cộng thêm vào đó, trở ngại ngôn ngữ giữa một người nói tiếng Việt và một người nói tiếng Anh thì bạn sẽ thấy hiểu lầm tới mức nào. Cho nên đành rằng bác sĩ của bạn sẽ cố gắng hiểu đúng những gì bạn nói, ngược lại bạn cũng phải cố gắng nói mạch lạc chỉ dùng những từ mà mình hiểu rõ nghĩa và nên để ý xem bác sĩ có hiểu đúng ý bạn nói không. Ví dụ bạn muốn nói con bạn bị làm kinh và dùng chữ "seizures" thì cũng nên tả cho bác sĩ biết cháu có những động tác bất thường như thế nào, méo mặt, giật tay chân ra sao, sắc mặt như thế nào lúc biến cố xảy ra để biết chắc rằng bác sĩ nắm rõ điều bạn diễn tả.

CBC và SPINAL TAP

Lý do thường nhất làm cha mẹ đem con tới phòng cấp cứu là các bệnh "nóng". Thường cháu được khám từ đầu tới chân sau khi bác sĩ thăm hỏi cha mẹ và sau đó bác sĩ cho làm một số thử nghiệm.

Thông thường nhất là thử nghiệm "CBC", viết tắt của "complete blood count". Ðại khái người ta đếm xem trong một đơn vị thể tích máu (millimet khối) có bao nhiêu hồng cầu (red bood cells), và xem các bạch cầu này thuộc loại gì (phần này gọi là "differential"). Các bạch cầu có nhiệm vụ phòng thủ cơ thể, nếu có nhiễm trùng ở đâu đó thì thường thường số lượng bạch cầu tăng lên nhiều, tương tự như trường hợp bạn đến một xứ đang chiến tranh thì đâu đâu cũng thấy rất nhiều lính tráng, v...v... (đây chỉ là một cách giải thích đơn giản cho dễ hiểu, chúng tôi có tham vọng giảng bài về y khoa trong bài này). Có lúc bạn sẽ thấy người ta rút nguyên cả ống máu của bé, thường để đem đi cấy (culture): máu này được đem đi ủ trong một máy hấp có đủ chất dinh dưỡng cho vi trùng, nếu trong máu bé có vi trùng, các vi trùng này sẽ mọc ra để người ta xem nó là loại gì, chịu thuốc nào. Ðôi khi người ta nghi cháu có thể bị sưng màng óc và xin phép cha mẹ cho làm "spinal tap", người Việt ưa gọi là "lấy nước tủy xương sống" nghe có vẻ ghê gớm hơn nhiều. Có thể giải thích sơ lược như sau: Phần chính hệ thần kinh của chúng ta gồm bộ óc và tủy sống, hai bộ phận này được bao bọc bởi một màng che chở gói ghém lại gọi là màng óc (meninges); giữa hai lớp của màng óc có một lớp nước trong vắt (cerebro-spinal fluid), lúc bị nhiễm trùng (tức là sưng màng óc, meningitis) lớp nước này sẽ biến thành mủ, sẽ trở nên đục ngầu đầy tế bào và vi trùng. Cho nên chọc kim và rút nước này ra người ta sẽ biết được cháu có bị sưng màng óc hay không.

Người ta chỉ hút ra vài phân khối nước này và trong đại đa số trường hợp không làm hại hoặc tổn thương gì đến tủy sống. Ngược lại nếu định bệnh không kịp thời, nếu chẳng may cháu bị sưng màng óc mà chữa trị chậm trễ, hệ thần kinh có thể bị nguy hại hoặc đôi khi lúc bệnh nặng quá làm cháu không sống nổi.

Cha mẹ các cháu nên có ý niệm dù là sơ lược về "spinal tap" vì lắm lúc sẽ phải làm thủ thuật này, bác sĩ phòng cấp cứu sẽ xin phép bạn cho phép họ rút nước tủy sống của bé; mình có hiểu thì mới tham gia vào các quyết định trị liệu cho con mình được.

Sau khi đánh giá tình hình, bác sĩ phòng cấp cứu sẽ hoặc cho em bé về nhà uống thuốc tiếp nếu bệnh nhẹ, hoặc bác sĩ phòng cấp cứu sẽ gọi điện thoại tham khảo với các bác sĩ chuyên môn hơn về bệnh của em. Những bác sĩ thường được tham vấn (consultant) là các bác sĩ nhi khoa (pediatrician) bác sĩ giải phẩu trẻ em (pediatric surgeon), bác sĩ chuyên về săn sóc đặc biệt nhi khoa nếu bệnh rất nặng (pediatrician intensivist), bác sĩ mắt trẻ em (pediatric ophthalmologist), bác sĩ niệu khoa trẻ em (pediatric urologist), ... Một số bác sĩ chuyên khoa này chỉ cộng tác với những bệnh viện lớn như bệnh viện Fairfax hoặc các bệnh viện trực thuộc đại học như Georgetown University Hospital. Cho nên nếu cháu bệnh rất nặng và nếu thì giờ cho phép bạn có thể để ý đến khía cạnh này lúc chọn lựa phòng cấp cứu. Tất nhiên ưu tiên một vẫn là làm sao đến nơi cấp cứu gần như lúc cháu đã được ổn định (stabilized), nếu cần người ta sẽ đưa đến nơi khác có đủ phương tiện hơn.

Trong trường hợp thông thường, bác sĩ nhi khoa riêng của em bé sẽ đứng tên cho em vào bệnh viện và phối hợp các bác sĩ chuyên khoa khác trong công việc chữa trị cho em bé.

Tóm tắt, trong những lúc cấp bách đêm hôm cha mẹ bệnh nhân cần có phản ứng nhanh, liên lạc kịp thời và báo cáo chính xác rành mạch tình hình với bác sĩ riêng của mình hoặc bác sĩ phòng cấp cứu. Những hiểu lầm có thể xảy ra do ngôn ngữ không chính xác hoặc trở ngại vì ngoại ngữ. Cha mẹ cháu cũng nên hiểu sơ qua về những thủ thuật và thí nghiệm thường được bác sĩ phòng cấp cứu xin phép áp dụng và vai trò những bác sĩ tham vấn (consultant) được mời đến trong những trường hợp phức tạp cần đi sâu vào các ngành chuyên môn.

Bác sĩ Hồ văn Hiền.